پایگاه خبری و تحلیلی سپیدار آنلاین

فرهنگ، شالوده هویت هر ملت است.
محمد جعفری - سپیدار نیوز ///زبان، باورها، ارزش‌ها، هنر و تاریخ یک ملت، بنیان‌های فرهنگی‌ای هستند که روح جمعی جامعه را شکل می‌دهند و انسجام و تداوم آن را تضمین می‌کنند. در جهان معاصر، که مرزهای جغرافیایی در برابر امواج اطلاعاتی شکسته شده و تبادل فرهنگی با شتابی بی‌سابقه صورت می‌گیرد، مسئله نفوذ فرهنگ استعماری، چالشی جدی برای هویت فرهنگی جوامع به‌ویژه در کشورهای در حال توسعه و مستقل است. در این میدان پیچیده، رسانه‌ها وظیفه‌ای خطیر در پاسداشت هویت فرهنگی و مقابله با سلطه‌ فرهنگی قدرت‌های جهانی دارند.فرهنگ استعماری، در قالبی نوین، دیگر صرفاً از طریق اشغال سرزمینی یا سلطه نظامی اعمال نمی‌شود؛ بلکه از مسیر سلطه‌ نرم، نفوذ فکری، تضعیف باورهای بومی و جایگزینی ارزش‌های بیگانه رخ می‌دهد. رسانه‌ها، به عنوان ابزارهای اثرگذار در شکل‌دهی افکار عمومی، نخستین خاکریز در برابر این نفوذ خاموش ولی مؤثر هستند.نخستین وظیفه‌ رسانه در این زمینه، بازشناسی و بازنمایی صحیح هویت فرهنگی بومی است. بسیاری از جوامع به‌دلیل ضعف در ارائه تصویری اصیل و جذاب از فرهنگ خود، در برابر بمباران تصویری رسانه‌های غربی، دچار خودباختگی می‌شوند. رسانه‌های ملی باید با تولید برنامه‌های خلاق، جذاب و متنوع، زمینه شناخت و علاقه نسل جدید به فرهنگ ملی را فراهم کنند. این شامل بازخوانی اسطوره‌ها، ترویج زبان ملی و محلی، توجه به آداب و رسوم بومی، و بازنمایی تاریخ پرافتخار کشور است.
وظیفه دوم رسانه‌ها، نقد و تحلیل آگاهانه محتواهای فرهنگی وارداتی است. همه آن‌چه از مرزهای فرهنگی جهان وارد جوامع می‌شود، الزاماً مضر نیست، اما بی‌تفاوتی در برابر ارزش‌ها و پیام‌های پنهان در محصولات فرهنگی خارجی، راه را برای استحاله‌ فرهنگی هموار می‌سازد. رسانه‌های متعهد باید با بهره‌گیری از تحلیل‌گران فرهنگی و اجتماعی، به کالبدشکافی فیلم‌ها، موسیقی، بازی‌های رایانه‌ای، و حتی سبک‌های زندگی وارداتی بپردازند و جنبه‌های پنهان سلطه‌گرایانه یا تحقیرگرایانه‌ آن‌ها را آشکار کنند.سومین وظیفه رسانه‌ها، تقویت گفتمان استقلال فرهنگی است. ملت‌هایی که استقلال سیاسی خود را حفظ کرده‌اند، اگر از نظر فرهنگی وابسته یا مرعوب شوند، در عمل در معرض بازتولید روابط استعماری قرار می‌گیرند. رسانه باید به تقویت حس عزت ملی، خودباوری فرهنگی و اعتماد به ظرفیت‌های بومی بپردازد. این امر از طریق تولید روایت‌های موفق از کارآفرینی فرهنگی، معرفی مفاخر ملی، و حمایت از خلاقیت‌های جوانان در عرصه‌های بومی میسر است.یکی دیگر از وظایف حیاتی رسانه، افزایش سواد رسانه‌ای و فرهنگی مردم است. مخاطبی که توان تحلیل و تمییز پیام‌ها را داشته باشد، کمتر در معرض تأثیرپذیری کورکورانه از فرهنگ وارداتی قرار می‌گیرد. رسانه‌ها می‌توانند با طراحی برنامه‌هایی آموزشی، هم برای کودکان و نوجوانان و هم برای خانواده‌ها، مهارت خوانش انتقادی پیام‌های فرهنگی را ارتقا دهند.از سوی دیگر، رسانه‌ها باید از تبدیل‌شدن به ابزار تکرار و بازپخش فرهنگ استعماری اجتناب کنند. انتخاب محتوای خارجی بدون دقت یا صرفاً براساس جذابیت ظاهری، زمینه را برای غلبه فرهنگ بیگانه در ناخودآگاه جامعه فراهم می‌سازد. رسانه‌ها باید با حساسیت فرهنگی، برنامه‌هایی را انتخاب یا تولید کنند که در تضاد با ارزش‌های ملی نباشد و در عین حال، بتواند نیازهای سرگرمی و آموزشی جامعه را پاسخ دهد.در نهایت، رسانه‌ها باید نقش پیونددهنده میان نهادهای فرهنگی، آموزشی و هنری را ایفا کنند. همکاری رسانه با مراکز علمی، حوزه‌های فرهنگی و هنرمندان متعهد می‌تواند جریانی منسجم برای مقاوم‌سازی فرهنگ ملی در برابر نفوذ فرهنگی فراهم آورد. ایجاد شبکه‌ای فعال از اندیشه‌ورزان، تولیدکنندگان محتوا و سیاست‌گذاران فرهنگی، تنها در سایه ایفای نقش فعال رسانه ممکن خواهد شد.در عصر جهانی‌شدن، محافظت از فرهنگ، نه به معنای انزوا، بلکه به معنای تعامل فعال همراه با حفظ هویت است. رسانه‌ها اگر نقش خود را مسئولانه ایفا کنند، می‌توانند از ابزار نفوذ فرهنگی بیگانگان، به ابزار تعالی فرهنگی ملت‌ها بدل شوند. وظیفه رسانه، تنها روایت فرهنگ نیست؛ بلکه دفاع آگاهانه از آن، در برابر امواج سلطه‌گر فرهنگی است.


---