بحران بی‌صدا؛ از لقب پرمصرف‌ترین استان تا کوچ منابع آب
سپیدار‌آنلاین: گروه گزارش
در حالی که البرز با کاهش ۴۰ درصدی بارندگی و پنج سال خشکسالی دست‌و‌پنجه نرم می‌کند، حجم ذخایر سدهای حیاتی استان به شدت کاهش یافته است. در این حال بخش زیادی از آب سدهای مستقر در استان البرز به دیگر استان‌ها منتقل می‌شود.
در دل رشته کوه‌های البرز، جایی که دیدن رودهای پرآب حالا سرای تلقی می‌شود و تنها به یک خاطره محو از گذشته تبدیل شده، پژواک صدای بحران روز‌به‌روز بلندتر می‌شود.
البرز، استانی کوچک اما پرجمعیت، امروز در معرض یکی از جدی‌ترین تهدیدهای زیست‌محیطی کشور قرار گرفته است: بحران کم‌آبی؛ بحرانی که با آمار و شواهد موجود، دیگر نمی‌توان آن را فقط «هشدار» تلقی کرد، بلکه واقعیتی تلخ است که در زندگی روزمره مردم استان جاری‌ست.
پنج سال خشکسالی؛ ۴۰ درصد کاهش بارش
داود نجفیان، مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای استان البرز، اخیراً در گفت‌وگویی تفصیلی از وضعیت نگران‌کننده منابع آبی در این استان پرده برداشت. به گفته وی، پنج سال خشکسالی مستمر استان را درگیر کرده و منابع آبی به‌شدت تحت تأثیر قرار گرفته‌اند.بر اساس آمارهای رسمی، میزان بارندگی در سال جاری حدود ۴۰ درصد کمتر از میانگین بلندمدت بوده است؛ عددی که اثر خود را به شکل مستقیم در حجم سدها و منابع زیرزمینی نشان داده است. سدهای مهمی چون کرج (امیرکبیر) و طالقان که نقش کلیدی در تأمین آب منطقه دارند، با کاهش شدید حجم ذخیره مواجه شده‌اند.
سدهایی که آب می‌برند، اما نه برای البرز
یکی از چالش‌های بنیادین استان، وضعیت سدهای استراتژیکی است که اگرچه در جغرافیای البرز قرار دارند، اما بخش قابل‌توجهی از ذخایر آن‌ها به تهران منتقل می‌شود. نجفیان در همین خصوص با ارائه آماری تکان‌دهنده گفت: «در سد کرج، ذخیره آب نسبت به سال گذشته ۶۴ درصد کاهش یافته. سال گذشته ۱۵۵ میلیون مترمکعب آب داشتیم، امسال فقط ۵۴ میلیون مترمکعب داریم.»
سد طالقان هم شرایطی مشابه دارد. ذخیره آب آن از ۳۱۷ میلیون مترمکعب به ۱۱۱ میلیون مترمکعب رسیده است؛ یعنی کاهشی معادل ۶۵ درصد. اما مسئله اینجاست که بخش عمده‌ای از این آب نه برای مردم البرز، بلکه برای مصرف در پایتخت، هدایت می‌شود.این در حالی‌ست که خود استان البرز با محدودیت شدید منابع آب شرب روبه‌روست و هر سال، تابستان را با مخازن نیمه‌خالی سپری می‌کند. به گفته نجفیان، اگر روند فعلی ادامه یابد، تا پایان تابستان جاری، حجم ذخیره آب در سد کرج ممکن است به زیر ۲۰ میلیون مترمکعب برسد.
البرز؛ پرمصرف‌ترین استان کشور در آب شرب
در گزارشی که اخیراً رسانه‌ای شد، البرز عنوان پر مصرف‌ترین استان کشور در مصرف آب شرب را به خود اختصاص داد. آماری که در گفت‌وگوی نجفیان نیز تأیید شد: «در حالی که میانگین مصرف آب شرب در بسیاری از کشورهای اروپایی حدود ۱۳۰ لیتر در روز است، در البرز این رقم به ۲۶۰ لیتر در روز می‌رسد.»این سرانه بالای مصرف در کنار کاهش منابع و ضعف زیرساختی، ترکیب خطرناکی ساخته است؛ ترکیبی که اگر اصلاح نشود، آینده‌ای خشک را برای استان رقم خواهد زد.
اما چرا مردم البرز این‌قدر آب مصرف می‌کنند؟
نجفیان در پاسخ به این پرسش، دلیل را نه فقط در رفتار مردم بلکه در ضعف آگاهی‌رسانی عمومی جست‌وجو کرد. او گفت: «ما موفق نشده‌ایم فرهنگ صرفه‌جویی را نهادینه کنیم. واقعیت این است که در جلب مشارکت مردم، آن‌طور که باید موفق نبوده‌ایم.»
برداشت‌های بی‌رویه؛ فرونشست زمین در راه است
با کاهش آب‌های سطحی، فشار بر منابع زیرزمینی افزایش یافته است. طبق آمار رسمی، سالانه ۶۲ میلیون مترمکعب بیش از ظرفیت استراتژیک استان از منابع زیرزمینی برداشت می‌شود. این رویه در ۲۵ سال گذشته، منجر به از دست رفتن ۱.۶ میلیارد مترمکعب از ذخایر زیرزمینی شده است؛ معادل ۹ برابر حجم سد کرج.
نتیجه چنین روندی چیزی جز فرونشست زمین نیست. نجفیان با لحنی هشدارآمیز گفت: «در برخی مناطق غربی استان، میزان فرونشست به ۲۸ سانتی‌متر در سال رسیده است؛ در حالی که استاندارد جهانی، فقط ۴ میلی‌متر است. این یعنی چندین برابر بیش از حد مجاز!»
کشاورزی پرمصرف، همچنان ادامه دارد
الگوی کشت نیز یکی دیگر از عوامل تشدیدکننده بحران است. با وجود هشدارها، همچنان کشت محصولات پرآب‌بر نظیر کاهو، کلم، هندوانه و ذرت در استان رایج است. نجفیان با اشاره به این موضوع گفت: «در سال ۱۳۵۴، پروانه‌های بهره‌برداری کشاورزی حدود ۲۷۰ میلیون مترمکعب بود، اما امروز این رقم به ۵۱۲ میلیون مترمکعب رسیده است.»در واقع، منابع آب زیرزمینی استان در حال تخلیه شدن هستند، آن هم برای محصولاتی که نه توجیه اقتصادی دارند، نه اکولوژیکی.
کلام پایانی
داود نجفیان در بخشی از سخنان خود جمله‌ای کلیدی بیان کرد: «ما یک بدهی بزرگ به آینده داریم.» جمله‌ای که شاید بتوان آن را عنوان بحران امروز البرز دانست؛ بحرانی که هم حاصل بی‌توجهی به طبیعت، و هم نتیجه مدیریت ناپایدار منابع است.
منبع فارس