پایگاه خبری و تحلیلی سپیدار آنلاین

روایاتی که سخن از قتال در ابواب شهرهایی مثل طالقان دارد و روایتی که طالقان و برخی دیگر از شهرها را برترین «رباط» می‌دانند را می‌توان ساخته برخی جریانات سیاسی دانست و این اخبار ارتباطی با بحث مهدویت ندارد.
به گزارش فارس از کرج، دکتر سید مرتضی حسینی شیرگ (دانش‌آموخته دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه فردوسی مشهد) و دکتر حسن نقی‌زاده (استاد گروه علوم و قرآن حدیث دانشکده الهیات دانشگاه فردوسی مشهد) با انتشار مقاله‌ای علمی - پژوهشی با عنوان «نقش اهداف و رقابت‌های سیاسی در پیدایش روایات و مفاهیم جعلی در مهدویت و گونه‌شناسی آن» در فصلنامه علمی تحقیقات علوم قرآن و حدیث دانشگاه الزهرا (شماره ۶۰، زمستان ۱۴۰۲)، به بررسی مجهولات وارد شده از سوی سیاسیون در روایات مهدوی پرداخته‌اند.
پژوهش آنان بیانگر وجود گونه‌های متعددی از جعل و تحریف در روایات و معارف مهدوی است: ۱. جعل در نام نسب و مصداق مهدی موعود؛ ۲. جعل در ویژگی‌های جسمی مهدی موعود؛ ۳. جعل در مکان ظهور؛ ۴. جعل در زمینه دولت متصله؛ ۵. جعل در مدح و ذم بلاد از گونه های مهم جعل و تحریف جریان‌های سیاسی در حوزه مهدویت است.
این دو پژوهشگر با بررسی سند و دلالت روایات مربوط به «طالقان آخرالزمان» نتیجه گرفته‌اند: «در جریان سیاسی زیدیه از جمله در جریان محمد بن قاسم نیز می‌توان روایاتی را در تقدس‌بخشی به اماکن و مناطقی خاص شاهد بود. مکان قیام محمد بن قاسم در طالقان خراسان بزرگ بوده و او در این منطقه پرطرف‌دار بوده است. روایاتی از طالقان و نقش آخرالزمانی آن حکایت دارند...»
مطالب مربوط به روایات طالقان را در ادامه بخوانید؛
در روایتی به نقل از امام صادق (ع) ایشان یاران حضرت مهدی (عج) را برشمرده و در این میان حجم قابل توجهی را از طالقان دانسته است (طبری آملی، ۱۴۱۳، ص ۵۶۷). روایات گنج‌های طالقان از دیگر روایاتی است که بیانگر نقش آخرالزمانی طالقان است و جای نقد دارد. در حدیثی اشاره به گنج‌های طالقان شده است که نه از جنس طلا و نقره بلکه از جنس اسبان و مردانی نشانه دار دانسته شده است (ابن بابویه، ۱۳۹۵، ج ۱، ص ۲۶۴) و در حدیثی از امام علی (ع) نیز اشاره به این گنج‌ها شده و آن را مردان مؤمنی دانسته است که انصار مهدی در آخرالزمان هستند (اربلی، ۱۳۸۱، ج ۲، ص ۴۷۸). در حدیثی باز هم به نقل از حضرت علی (ع) با اشاره به گنج‌های طالقان و با تأکید بر عدم طلا و نقره بودن، آن تعداد یاران طالقانی مهدی، بیست و چهار نفر برشمرده شده است (ابن طاووس، ۱۴۱۶، ص ۲۸۸). سومین حدیثی که از امام علی (ع) در این زمینه آمده، ضمن تعیین دقیق موقعیت جغرافیایی طالقان با ذکر لفظ «خراسان»، بار دیگر بر گنج‌های آن که از جنس مردان مؤمن هستند اشاره رفته است (ابن جوزی، ۱۳۸۶، ج ۲، ص ۵۹؛ سیوطی، ۱۴۱۷، ج ۱، ص ۲۷). در نهایت باید به حدیثی در منابع اهل‌سنت به نقل از ابوهریره از پیامبر (ص) اشاره کرد که به گنج طالقان اشاره شده است. در این حدیث از جهاد در «ابواب طالقان» خروج گنج الهی از آن و زنده شدن دین به‌وسیله آن گنج سخن رفته است (ابن عساکر، ۱۴۱۵، ج ۱، ص ۲۵۷).
بررسی سندی این روایات، نشان از عدم اعتبار آن دارد و استناد به آن صحیح نیست (حسینی شیرگ، ۱۴۰۱، ۱۷۳ - ۱۷۸). در نقد متنی روایات یاران طالقانی مهدی باید گفت اسامی ذکر شده در متن، همگی اسامی رایج عربی هستند درحالی‌که گذر زمان و تغییر اسامی باتوجه‌به تغییر فرهنگ‌ها بعید به نظر می‌رسد که در زمان ظهور بتوان این دست اسامی را یافت آن هم در طالقان زیرا بنا بر نقل منابع، این اسم بر دو منطقه اطلاق می‌شود یکی طالقان ایران که نزدیک قزوین قرار دارد و دیگری طالقان خراسان که بین مرو و بلخ واقع است (یاقوت حموی، ۱۹۹۵، ج ۴، ص ۶ - ۷). باتوجه‌به شهرت بیشتر طالقان خراسان و نقش پررنگ آن در قیام‌های سده‌های نخستین اسلامی، در این حدیث منظور طالقان خراسان است. یکی از احادیث پیش‌گفته شده نیز این نظر را تأیید می‌کند فضای ذهنی و فرهنگی راویان و سازندگان این دست روایات که به شمارش اسامی یاران حضرت مهدی (عج) پرداخته‌اند؛ فضای صدر اسلامی است و این فضا بر فکر آنان اثرگذار بوده است؛ در نتیجه اسامی که برای یاران حضرت مهدی (عج) برشمرده‌اند نیز متأثر از همان فرهنگ و فضا می‌باشد.
در روایات فضیلت طالقان می‌توان ردپای دو جریان سیاسی را یافت. نخست باید به جریان «محمد بن قاسم» اشاره کرد که جنبش او از طالقان [خراسان] آغاز شده و او در این منطقه طرف‌داران بسیاری داشت. آنان بعد از کشته‌شدن و یا غیبت او به مهدویتش قائل شدند (مسعودی، ۱۴۰۹، ج ۳، ص ۴۶۵).
بعید نیست برخی از این طرف‌دارانش در جهت تقویت اعتقاد به مهدویت محمد بن قاسم و برای جذب طرف‌دار به جعل روایاتی در فضیلت طالقان پرداخته باشند و بخش قابل‌توجهی از یاران مهدی را از این منطقه معرفی کرده باشند. از آن جایی که پای ادعای مهدویت محمد بن قاسم در میان است روایاتی که در آن از مهدویت سخن رفته است شک‌برانگیزترند که ساخته جریان محمد باشد.
جریان دومی که نگاه بدبینانه‌ای را برمی‌انگیزد جریانی است که سعی در تشویق مسلمانان برای فتوحات بیشتر داشته است. با این توضیح که سیاست‌مداران بنی‌امیه و بنی‌عباس برای گسترش دایره حکمرانی خویش نیاز به فتوحات بیشتری داشتند در نتیجه باید مسلمانان را به نحوی برای فتح سرحدات دنیای اسلام تشویق و ترغیب می‌نمودند. معتقدیم یکی از روش‌های این حاکمان، ساخت روایاتی در فضیلت نقاط مختلف بود تا از این طریق شور مسلمانان را برای حرکت به این سرزمین‌ها و فتح آنها برانگیزند.
قزوین از جمله این سرزمین‌ها است که روایات فراوانی در فضیلت جهاد در این شهر و یا خوابیدن برای جهاد در این شهر جعل و ترویج شده است (نک. رافعی قزوینی ۱۴۰۸، ج ۱، ص ۵، ص ۱۰ ۱۹). طالقان ایران منطقه‌ای نزدیک قزوین است و چه‌بسا همان‌طور که در فضیلت قزوین و این که بهترین پایگاه نظامی است برای طالقان نیز روایاتی جعل شده باشد. در میان روایات فوق، روایاتی که سخن از قتال در ابواب شهرهایی مثل طالقان دارد و روایتی که طالقان و برخی دیگر از شهرها را برترین «رباط» می‌دانند را می‌توان ساخته این جریان دانست و این اخبار ارتباطی با بحث مهدویت ندارد.