آسیب‌های فضای مجازی و ضرورت سواد رسانه‌ای
سپیدار‌آنلاین: گروه یادداشت
فضای مجازی در دهه اخیر به بخش جدانشدنی زندگی بشر تبدیل شده است.
مجید اسفندفر/ این فضا نه‌تنها روابط اجتماعی را دگرگون کرده، بلکه ابعاد مختلف زندگی فردی و جمعی را نیز تحت تأثیر قرار داده است. از یک سو، امکانات گسترده‌ای برای ارتباط، آموزش، تجارت و سرگرمی فراهم آورده و از سوی دیگر، آسیب‌هایی به دنبال داشته که در صورت غفلت می‌تواند به بحران‌های اجتماعی، فرهنگی و حتی سیاسی تبدیل شود. از این رو، موضوع سواد رسانه‌ای به‌عنوان یک ضرورت جدی برای جوامع امروزی مطرح است.یکی از مهم‌ترین آسیب‌های فضای مجازی، انتشار اخبار جعلی و شایعات است. در شرایطی که میلیون‌ها پیام و خبر در شبکه‌های اجتماعی رد و بدل می‌شود، تشخیص خبر صحیح از ناصحیح دشوار شده است. این وضعیت به‌ویژه در زمان بحران‌ها، همچون حوادث طبیعی یا رخدادهای سیاسی، می‌تواند آثار مخربی بر آرامش و امنیت روانی جامعه داشته باشد. بی‌تردید تقویت سواد رسانه‌ای می‌تواند افراد را در برابر این سیل اطلاعات کاذب واکسینه کند.آسیب دیگر، تأثیرات منفی بر هویت فردی و اجتماعی است. الگوبرداری بی‌حد و مرز از سبک زندگی تبلیغ‌شده در فضای مجازی، موجب شکل‌گیری نوعی از خودبیگانگی در میان نسل جوان شده است. بسیاری از نوجوانان و جوانان به جای آن‌که هویت خود را بر پایه ارزش‌ها و فرهنگ بومی تعریف کنند، تحت تأثیر تصاویر و الگوهای غربی قرار می‌گیرند. همین امر سبب افزایش فاصله نسل‌ها و بروز ناهنجاری‌های فرهنگی می‌شود. در چنین شرایطی، آموزش مهارت‌های سواد رسانه‌ای به خانواده‌ها و مدارس اهمیت دوچندان پیدا می‌کند تا نوجوانان بتوانند با نگاهی نقادانه و آگاهانه با این محتواها مواجه شوند.از دیگر پیامدهای فضای مجازی، اعتیاد رسانه‌ای است. صرف ساعت‌های طولانی در شبکه‌های اجتماعی، نه تنها وقت افراد را هدر می‌دهد، بلکه سلامت جسمی و روانی آنان را نیز تهدید می‌کند. پژوهش‌ها نشان داده است که اعتیاد به فضای مجازی می‌تواند موجب افسردگی، اضطراب و کاهش مهارت‌های ارتباطی چهره‌به‌چهره شود. برای مقابله با این معضل، نیازمند آموزش الگوهای مصرف صحیح و تقویت فرهنگ استفاده مسئولانه از فضای مجازی هستیم.همچنین نباید از آسیب‌های امنیتی و حریم خصوصی غافل شد. بسیاری از کاربران، به دلیل ناآگاهی از شیوه‌های حفاظت اطلاعات، ناخواسته زمینه سوءاستفاده‌های سایبری را فراهم می‌کنند. سرقت هویت دیجیتال، دسترسی غیرمجاز به اطلاعات شخصی و کلاهبرداری‌های اینترنتی از جمله خطراتی است که در کمین افراد قرار دارد. بدون شک، آموزش اصول ایمنی و بالا بردن آگاهی کاربران، مهم‌ترین راهکار در این زمینه است.در کنار همه این آسیب‌ها، باید به نقش کلیدی سواد رسانه‌ای اشاره کرد. سواد رسانه‌ای تنها توانایی خواندن و نوشتن در فضای دیجیتال نیست، بلکه مهارت تحلیل، ارزیابی و درک پیام‌های رسانه‌ای است. فردی که سواد رسانه‌ای دارد، می‌تواند میان حقیقت و دروغ تمایز قائل شود، مصرف آگاهانه‌تری از اطلاعات داشته باشد و در برابر جریان‌های مخرب رسانه‌ای مقاوم‌تر عمل کند.در این میان، رسانه‌های رسمی و معتبر وظیفه سنگینی بر عهده دارند. آن‌ها باید با تولید محتوای صحیح، شفاف و جذاب، مرجعیت خبری خود را حفظ کنند تا شهروندان در مواجهه با شایعات به سراغ منابع غیرمعتبر نروند. همچنین آموزش و پرورش و دانشگاه‌ها باید برنامه‌های منسجم برای تقویت سواد رسانه‌ای در نسل جدید طراحی کنند. خانواده‌ها نیز به‌عنوان نخستین نهاد اجتماعی، لازم است بر مصرف رسانه‌ای فرزندان خود نظارت داشته باشند و آنان را با شیوه‌های درست استفاده از فضای مجازی آشنا کنند.در نهایت، باید پذیرفت که فضای مجازی بخشی جدایی‌ناپذیر از زندگی امروز است. نمی‌توان این فضا را نفی یا حذف کرد، اما می‌توان با رویکردی هوشمندانه، فرصت‌های آن را به خدمت گرفت و از آسیب‌هایش کاست. راه رسیدن به این هدف، چیزی جز گسترش سواد رسانه‌ای نیست. اگر جامعه ما به این مهارت حیاتی مجهز شود، می‌توان امیدوار بود که فضای مجازی به جای تهدید، به فرصتی برای رشد فردی و توسعه ملی تبدیل گردد.