پایگاه خبری و تحلیلی سپیدار آنلاین

استان البرز با گستره جغرافیایی پنج هزار و ۸۰۰ کیلومتر مربع یکی از مناطق کم وسعت اما پرجمعیت کشور است که حوادثی مانند سیل، زلزله و رانش زمین پای ثابت خطرهای طبیعی در جغرافیای محدود آن به شمار می‌آیند.
بررسی های زمین شناسی حکایت از آن دارد که گسل های زلزله و رانش زمین در گسترده البرز همواره به عنوان خطرهای بالقوه و بالفعل طبیعی شناخته شده اما بخش عمده ساکنان استان بی توجه به این تهدیدها سکونتگاه های خود را روی اراضی سست و رانشی یا گسل های خطرناک احداث کرده اند.در این شرایط جغرافیایی و اقلیمی خاص توسعه شهری و روستایی استان البرز نه تنها بر مدار اسلوب و روش های مناسب معماری و مهندسی نیست بلکه به رغم هشدارها، گستره سکونتگاه ها به سمت مکان های نا ایمن و خطر ساز پیش می رود.کلانشهر کرج به عنوان مرکز استان البرز و شهرهای حاشیه ای آن در دهه های اخیر آماج مهاجرت های بی رویه قرار دارند تا جائیکه این مهاجرت ها حتی به مناطق روستایی استان هم سرایت کرده است ضمن آنکه سبک ساخت و سازها در بیشتر مناطق استان البرز وضعیت مشابهی به لحاظ غیر ایمنی دارند.در تاریخچه کرج مرکز استان البرز آمده است که دهه ۴۰، مهاجرت ها توسط خوش نشینان در آن شکل گرفت و دیری نپایید که با هجوم خانواده های محروم و نیازمند دیگر مناطق کشور به تپه مرادآب کرج ، ترکیب جمعیتی متفاوت شد. تپه مرادآب و مهرشهر کرج در واقع ۲ نماد مناطق فقر و غنا کنار هم قرار گرفتند.زگیل روز و نگین شب لقبی بود که برخی به تپه محروم نشین مرادآب دادند، تپه ای که تا قبل از طرح ساماندهی دهه ۷۰، ارائه خدمات به ساکنان نوک قله به آسانی صورت نمی گرفت و مردم سال ها رنج محرومیت از امکانات زیر ساختی را تحمل کردند.با این وجود اگرچه مسوولان اجرایی از اوایل دهه ۷۰ شمسی ساماندهی تپه مرادآب را جرقه زدند و از ۱۶۸ هکتار اراضی این تپه حدود ۷۵ هکتار آن را از ساخت وسازهای نا ایمن تخلیه نمودند اما در دهه های بعد هجوم مهاجرت ها به سایر محله ها شکل دیگری از ساخت وسازهای نا ایمن را در کرج و البرز بنا نهاد، ساختمان های چند طبقه با واحدهای کوچک و اسکلت های فوق العاده ضعیف و نحیف که تحمل هیچ پدیده ای مانند تند باد را ندارند.جمعیت استان البرز از حدود ۲۵۰ هزار نفر در اواخر دهه ۴۰ اینک به بیش از سه میلیون و ۲۰۰ هزار نفر رسیده و بیش از یک سوم این جمعیت در سکونتگاه های غیررسمی و غیرمقاوم اسکان یافته اند.
ساخت و سازها روی خط رانش
هجوم مهاجرت ها به البرز دامنه ساخت وسازها را از دشت ها، اراضی کشاورزی و باغی به تپه ها و کوهها هم کشاند و حتی بناها روی تپه هایی با خاک دستی ساخته شد که اینک با کمترین بارش یا حتی در فصل گرما زمین سست از زیر بار خانه شانه خالی می کند و حادثه می آفریند.
حوادثی که به خیر گذشت
بامداد پنجشنبه ۱۹ مرداد ماه جاری حادثه رانش زمین در تپه الله اکبر منطقه حصار کرج ساکنان این محدوده را به وحشت انداخت، رویدادی که بنا به گفته برخی مسوولان شهری چند ساعت قبل از وقوع حادثه، نشانه های آن ظاهر شد و خطر رانش به اطلاع ساکنان محل رسید.اگرچه حادثه به لحاظ آسیب جانی به خیر گذشت اما خسارات فراوانی برجای گذاشت، یک ساختمان به طور کامل تخریب و تعداد دیگری خسارت کلی دیدند؛ ابعاد حادثه گسترده تشخیص داده شد و مدیریت بحران استانداری البرز و شهرداری کرج ساکنان محدوده خطر را به مکان های ایمن هدایت کردند.نمونه این حادثه سال های گذشته نیز در محدوده خلج آباد و حصار کرج گزارش شده بود و در این زمینه هشدارهای لازم داده شد.
یکی از نقاطی که بارها کارشناسان و متولیان امر آن را منطقه رانشی اعلام کردند و حتی چند تمرین امدادی به عنوان "ساعت صفر " در آن انجام گرفت منطقه حصار کرج است که بنا به گفته کارشناسان باید از سکنه خالی شود؛ محدوده ای که حدود ۱۰ تا ۲۰ هزار نفر جمعیت در آن ساکن هستند.با این وجود تاکنون اقدام عملی و جدی برای ممانعت از ورود جمعیت تازه وارد به این محدوده نشده و دایره ساخت و سازها به ارتفاعات سست و کم رمق حصار کشیده است.همچنین چندین حادثه رانش زمین در محدوده شهری و روستاهای طالقان طی سال های اخیر رخ داد که سبب انفجار گاز شهری و خساراتی به زیرساخت ها و برخی بناها شد.
بناهای نا ایمن، بار کج روی دوش گسل های لرزان البرز
طبق گزارش فرمانداری طالقان ۳۷ نقطه رانش زمین در این شهرستان شناسایی شده که بخشی از محدوده روستایی مانند ابتدای ورودی روستای جزینان، محور پایین طالقان حدفاصل روستای آردکان تا آرموت، کرکبود، هشان، کرود، ورکش، جاده امیرنان به نظرآباد و چالان را در بر می گیرد.از مجموع این ۳۷ نقطه رانشی شناسایی شده در شهرستان طالقان هفت نقطه بحرانی تشخیص داده است که باید برای مهار آنها چاره جویی شود.
۴۰۰ کیلومتر گسل مهیب در جغرافیای کوچک البرز
استان البرز بر اساس گزارش های زمین شناسی روی ۴۰۰ کیلومتر گسل زلزله قرار دارد که درصورت فعال شدن هریک از گسل ها فاجعه ای به مراتب بیشتر از رانش زمین در آن پیش بینی می شود؛ با وجود این گسل ها، ۲ هزار هکتار بافت فرسوده قدیمی و نا ایمن در این استانشناسایی شده که یک / سوم جمعیت البرز در آنها سکونت دارند.این درحالی است که طبق گزارش استانداری البرز بیش از ۵۴ هزار واحد مسکونی استان روی گسل های زلزله بنا شده است که خطری بالقوه به شمار می رود.زلزله ۵.۲ ریشتری آذرماه سال ۱۳۹۶ در جنوب البرز که با حدود ۱۰۰ مصدوم و خساراتی در استان های تهران و البرز همراه شد و چند شبانه روز خواب را از چشمان جمعیت میلیونی این محدوده جغرافیایی ربود در واقع هشداری برای این جمعیت به شمار رفت که بدون توجه به ایمنی ساختمان ها و محل زندگی سر راحت روی بالش ها نگذارند.آنطور که "مهدی زارع " رییس مرکز پیش بینی زلزله کشور می گوید؛ وجود بافت های فرسوده قدیمی و غیر مقاوم جدید در مناطق مختلف کشور از جمله استان های تهران و البرز در زمان وقوع زلزله خطری جدی برای ساکنان آنهاست.وی با تاکید بر اینکه بهبود و ارتقای سطح تاب آوری این بافت ها در ابعاد مختلف مهم‌ترین راه مقابله با این پدیده است، گفت : استان های تهران و البرز به سبب مهاجرت پذیری بالا دارای بافت های غیر مقاوم بیشتری نسبت به سایر مناطق کشور بوده که این بافت ها نیازمند توجه ویژه برای پیشگیری از حوادثی مانند زلزله است.به گفته وی، کشور ما در مرز ورقه های (لایه ها) زمین قرار دارد براین اساس زلزله خیزی ایران موضوع جدیدی نیست اما باید نگاه جدید به ابعاد و خطرهای آن داشت.زارع به وضعیت گسل های استان های تهران، البرز و قزوین اشاره کرد و افزود: بخشی از این گسل ها در ادوار گذشته فعال بوده و زمین لرزه هایی بین هفت تا ۷.۲ ریشتر به ثبت رسانده اند؛ گسل های استان های تهران و البرز در نزدیکی هم قرار دارند و تعدادی از آن دارای نقطه تلاقی هستند که فعال شدن یکی از این گسل ها می تواند روی گسل های دیگر تاثیر بگذارد.وی به طول برخی گسل های تهران و البرز اشاره کرد و گفت : طبق بررسی های علمی طول گسل اشتهارد البرز ۷۰ کیلومتر، گسل ماهدشت البرز ۳۰ کیلومتر، گسل کرج ۱۰۰ کیلومتر و گسل شمال تهران ۹۰ کیلومتر است که در این حال طول گسل مشاع البرز و تهران به ۲۲۰ کیلومتر می رسد.زارع بابیان اینکه پوسته های زمین همواره در حال فعل و انفعال هستند، بیان کرد: حرکت این پوسته ها همیشگی است و برهمین اساس باید اقدامات پیشگیرانه برای مقابله با زلزله فراموش نشود.
گسل های البرز مرکزی مستعد حرکت است
دکتر "علی افراسیابی" عضو سازمان نظام مهندسی ساختمان استان البرز در همایش آموزشی تخصصی بررسی لرزه خیزی گسل های منطقه البرز مرکزی که به تازگی در کرج بر گزار شد، گفت : فلات ایران به ویژه منطقه البرز مرکزی مستعد حرکت گسل ها است.وی ادامه داد: تعداد گسل های پیدا و پنهان استان های البرز و تهران فراوان است و به همین دلیل باید مقررات آیین نامه ملی ساختمان جدی گرفته شود.افراسیابی گفت : انتظار می رود جامعه مهندسان ساختمان در این شرایط جغرافیایی وظیفه کاری خود را جدی بگیرند و همگی به سند راهبرد ساختمان یعنی آیین نامه ها و مقرات ملی ساختمان توجه ویژه داشته باشند.وی تاکید کرد: در بخش ساخت و سازها افزون بر رعایت اصول فنی و مهندسی، توجه به کیفیت مصالح ساختمانی، تجهیزات و تاسیسات در اولویت کاری مهندسان ناظر قرار گیرد.افراسیابی افزود: امروز استان البرز با محله های ناایمن (سکونتگاه های غیر رسمی) به لحاظ ساخت وساز مانند حصار، حسن آباد و حصارک کرج مواجه است که از خطرهای بالقوه برای زمان زلزله به شمار می رود.
جانمایی درست و مقاوم سازی ۲ رکن ساخت و ساز
سخنگوی شورای اسلامی کلانشهر کرج، جانمایی درست و مقاوم سازی بناها را ۲ رکن اساسی برای پیشگیری از حوادث طبیعی مانند رانش زمین و زلزله در کرج و سایر مناطق کشور دانست و گفت: این ۲ مقوله در کنار زیبا سازی بناها باید در کرج لحاظ شود."عمار ایزدیار" به حادثه رانش زمین و ریزش چند ساختمان در محله حصار کرج اشاره کرد و افزود: ساخت و ساز هایی در برخی محله های شهر شکل گرفته که به‌دلیل استفاده از مصالح ساختمانی نامرغوب همچنین عدم رعایت استانداردهای فنی و عمرانی با وقایعی همچون زلزله می‌تواند خسارت های بسیار سنگینی را به شهر تحمیل کنند.سخنگوی شورای اسلامی شهر کرج بر ضرورت مقاوم سازی سازه های شهری تاکید کرد و گفت: در این راستا نقش مهندسان ناظر و سازمان نظام مهندسی و مدیریت شهری و همچنین دستگاه های نظارتی بر ساخت و ساز ها از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و تمامی دستگاه‌ها در حل معضل ساخت و ساز غیرمجاز باید با مجموعه شهرداری‌ها همکاری و تعامل داشته باشند.ایزدیار اذعان کرد: نیاز به همکاری بین دستگاه‌ها وجود دارد تا از بناهای غیرمجاز قبل از ساخت جلوگیری شود که مهمترین راه برای حل این معضل الگو سازی و فرهنگ سازی مناسب و جرم انگاری این پدیده توسط دستگاه‌های ذیربط است.به گفته عضو شورای اسلامی شهر کرج؛ رانش زمین در منطقه حصار کرج زنگ خطری برای مسوولان و مردم محسوب می شود.وی یادآور شد: مسوولان با برنامه ریزی صحیح زمینه تأمین مسکن ارزان برای مردم را فراهم نمایند ضمن آنکه به مردم هم یادآوری کنیم ساخت مسکن بدون ضوابط مهندسی بازی با جان اعضای خانواده است.
بناهای نا ایمن، بار کج روی دوش گسل های لرزان البرز
رییس شورای سلامی شهر کرج به حادثه رانش زمین حصار اشاره کرد و گفت: نمی توان به سادگی از کنار این حادثه گذشت؛ مدیریت شهری سهل الوصول ترین نهاد برای رسیدگی به موضوع است در این راستا هر چه سریع تر اقدامات لازم را با هماهنگی دستگاه قضایی، انتظامی استانداری البرز، اداره بحران و سایر ادارات مربوطه را انجام دهد."مسعود محمدی " گفت: در این رانش تعدادی از پلاک‌های مسکونی دچار خسارت شده است هرچند خوشبختانه حادثه آسیب جانی نداشت اما می بایست تمهیدات فنی لازم برای منازل شهروندان در آن محدوده با نظارت کارشناسان نظام مهندسی استان دیده شود.وی بیان کرد: باید با همکاری دستگاه‌های بالادستی به موضوع رانش زمین ورود کرد و برای محدوده های حادثه خیز چاره اندیشی شود.محمدی با تاکید بر شناسایی ساختمان های ناایمن افزود: نباید هیچ ساختمانی بدون رعایت اصول، ضوابط و استانداردهای مهندسی ساخته شود ضمن آنکه از ادامه ساخت و سازهای نا ایمن باید جلوگیری کرد.به گفته رییس شورای اسلامی شهر کرج، رصد مناطقی که احتمال ساخت و ساز غیرمجاز در آن وجود دارد و همچنین نظارت مستمر برای مقابله با ساخت و ساز غیر مجاز و آخرین وضعیت و راهکارهای پیشگیری و مقابله با این معضل به صورت جدی در دستور کار شهرداری قرار گیرد.
ضرورت هدایت جمعیت به سمت مناطق ایمن
تکرار حوادث رانش زمین و زلزله های خفیف در استان البرز بیانگر آن است که این ۲ پدیده طبیعی همانند ۲ لبه یک قیچی عمل می کنند ضمن آنکه خطر آنها در استان البرز و سایر مناطق کشور همیشگی است.بر همین اساس ضرورت دارد تا متولیان امور شهرسازی و شهرداری ها با هدایت ساخت وسازها به سمت مناطق ایمن، کنترل کیفی این ساخت وسازها را نیز مدیریت کنند تا مردم از خطراتی مانند رانش زمین یا زلزله در امان باشند.اجرای طرح نهضت ملی مسکن فرصتی مناسب برای خانوارهایی است که باید از مناطق ناایمن به مکان های ایمن و مقاوم هدایت شوند و متولیان امر ضمن پیشگیری از ساخت وسازهای غیر مقاوم در مکان های نا ایمن، خود سکانداری هدایت مردم را به دست گیرند.
ساکنان حاشیه های کرج و استان البرز خانوارهای محروم و کم برخوردار بوده و از این رو تامین مسکن ارزان در کنار اشتغال و رفاه عمومی می تواند مشوقی برای حرکت به سمت محله های ایمن باشد.با اینکه حوادث زلزله سال ۹۶ یا رانش های پیاپی زمین در استان البرز تا کنون ختم به خیر شده اما فکر اینکه این پدیده ها تکرار ناپذیر است، تصوری باطل است؛ به همین دلیل اگر امروز دولت، شهرداری ها و مردم هزینه هایی بایت مسکن مقاوم و ایمن پرداخت کنند بهتر از آن است که خدای ناکرده در یک یا چند حادثه مهیب همگان زانوی غم بغل کنند و مرثیه حزن واندوه بسرایند.شناسایی و معرفی محله های ناایمن به لحاظ زمین شناسی در کنار نظارت های مستمر بر ساخت وسازها در مناطق مختلف شهری و روستایی از جمله کلانشهر کرج اثر گذار ترین کار برای جلوگیری از حوادث بعدی است.در طرح نهضت ملی مسکن قرار است ۹۸ هزار واحد مسکونی در استان البرز احداث شود که انتظار می رود بخشی از این واحدها به بافت های فرسوده و غیر مقاوم شهری اختصاص یابد.تاکنون حدود ۳۰ هزار خانوار البرزی در فهرست نخست مسکن ملی قرار گرفته که توصیه کارشناسان بر این است که در کنار تامین مسکن محرومان، هر چه سریع تر خانواده های ساکن در محله های نا ایمن از جمله حصار کرج با استتفاده ظرفیت مسکن ملی جابه جا شوند.