پایگاه خبری و تحلیلی سپیدار آنلاین

حاشیه ‌نشینی و ایجاد سکونتگاه های غیررسمی در اطراف کلانشهرها که در حقیقت ایجاد بافت شهری با کمترین زیرساخت‌ها محسوب می شود، امروز در شهرهای بزرگ کشور مشکلاتی را ایجاد کرده به حدی که گاه حاشیه نشینی ها بر دیگر نقاط کلانشهرها سایه انداخته و پررنگ تر جلوه می کند.
جوامع در طول تاریخ با مسایل و پدیده های مختلفی مواجه می شوند که از جمله آنها می توان به مساله سکونتگاه های غیررسمی (حاشیه نشینی) اشاره کرد که به ویژه در کشورهای جهان سوم و در حال توسعه و در کلان شهرها به دلایل مختلف از جمله گسترش شهرنشینی، افزایش مهاجرت، افزایش فقر، کاهش فرصت های اشتغال در روستاها و شهرهای کوچک و... از رشد بیشتری برخوردار بوده است. ایران نیز از این قاعده مستثنی نیست و برخی از استان های کشور مانند استان البرز به دلیل مهاجرپذیری گسترده با این مشکل مواجه هستند. استان البرز با توجه به همجواری با پایتخت و از طرفی وجود ضعف و مشکلات و کمبود امکانات و... در سایر استان ها، مورد هجوم بی رویه مهاجرت ها قرار داشته و از سوی دیگر وجود چندین ندامتگاه و زندان در این استان و نقل مکان خانواده این زندانیان از شهرهای دور و نزدیک به این استان و در پی آن بروز مشکلات و تداخلات فرهنگی و آسیب های اجتماعی ناشی از آن را در پی داشته است. مشکلات شغلی و اقتصادی از دیگر مسائلی است که گریبانگیر این افراد و خانواده ها بوده و موجب می شود به دلیل کمبود امکان و توان مالی، جهت تأمین محل سکونت ارزان به سمت مناطق حاشیه ای شهر ها متمایل شوند. کلانشهر کرج مرکز استان البرز به عنوان چهارمین شهر پرجمعیت کشور و با جمعیتی بالغ بر یک میلیون و 800 هزار نفر مواجه است. بر اساس اعلام مسئولان البرز نزدیک به یک میلیون نفر از جمعیت این استان در مناطق حاشیه ای زندگی می کنند. وزیر کشور بیان اینکه حاشیه نشینی زاییده نظام بودجه ریزی غلط است، گفت: مهاجرت های بی شمار به دلیل عدم توازن در توزیع امکانات و منابع کشور به حاشیه نشینی منجر شده است. عبدالرضا رحمانی فضلی در گفت و گویی تاکید کرده که از موضوع حاشیه نشینی و آسیب های اجتماعی گزارش تهیه شد و مقام معظم رهبری نسبت به این گزارش عنایت داشتند و با حضور تمام مسئولان و سران قوا در محضر مقام معظم رهبری بررسی شد و ایشان اولویت هایی را تعیین کردند که اولین آن درباره مبارزه با اعتیاد و مواد مخدر بود، همچنین ایشان تأکید داشتند باید به موضوع حاشیه نشینی رسیدگی شود. وی اضافه کرد: در حوزه کالبدی متولی حاشیه نشینی وزارت راه و شهرسازی است و در حوزه محتوایی دستگاه های فرهنگی و اجتماعی برنامه های مفصلی اعلام کرده اند و پیشرفت های خوبی در این زمینه وجود داشته است. رحمانی فضلی گفت: مهاجرت های بی شمار به حاشیه نشینی منتهی شده که البته این مهاجرت ها نیز به دلیل عدم توازن در توزیع امکانات و منابع کشور است، بنابراین باید به روستاها و شهرهای کوچک رسیدگی کرد تا مردم دیار خود را ترک نکنند وگرنه اینگونه مشکلات تداوم دارد.
استاندار البرز نیز در گفت و گو با خبرنگار ایرنا درباره پدیده حاشیه نشینی به ویژه در کلانشهر کرج، گفت: حاشیه‌نشینی یکی از مشکلات بزرگ شهر کرج است که باید با همدلی دستگاه‌ها برطرف شود. محمدعلی نجفی افزود: برای حل این مشکل تلاش های زیادی باید صورت گیرد که امیدواریم با همدلی اعضای شورای پنجم و شهردای وسایر دستگاه ای مرتبط بتوانیم نسبت به رفع این مشکل اقدامی موثر انجام دهیم .
وی اضافه کرد: کلانشهر کرج به جهت حجم ترددهای 14 استان مواصلاتی کشور، ترافیک سنگینی را متحمل می شود و این بار عظیم را در کنار مباحث حاشیه نشینی و مهاجرت ها به دوش می کشد که برای برون رفت از این وضعیت نیازمند برنامه ای جامع و راهبردی هستیم. مدیرکل بهزیستی استان البرزدراین زمینه به خبرنگارایرنا گفت: خدمات تخصصی سازمان بهزیستی به طور خاص و با توجه ویژه ای از طریق پایگاه های خدمات اجتماعی در این مناطق به صورت محلی و مبتنی بر جامعه ارائه می شود و مواردیکه نیاز به ارجاع و مداخلات بیشتر دارد به سایر واحدهای سازمان یا سایر نهادها ارجاع می شود. داریوش بیاتی نژادافزود: نقش پایگاه های خدمات اجتماعی، شناسائی، آگاه سازی عمومی، معرفی خدمات سازمان، و مداخله در موارد ضروری که دراین زمینه صورت گرفته است. وی اضافه کرد: اکنون 67 منطقه و محله آسیب خیز در شهرستان های استان البرز از طریق گزارشات اعلامی و ارجاعات صورت گرفته به خط تلفن 123 و مأموریت و استقرار خودروهای ون اورژانس اجتماعی در مناطق مختلف استان، و رصد نمودن آمار و اطلاعات دریافتی از طریق سایر سازمانهای فعال در حیطه آسیب های اجتماعی فعالیت می کنند. وی خاطرنشان کردکه با توجه به محدودیت های اعتباری و نیروی انسانی و امکانات، تاکنون تعداد 5 پایگاه خدمات اجتماعی در استان البرز که 3 پایگاه در شهرستان کرج ،مناطق سهرابیه، اخترآباد و حصار ، یک پایگاه در شهرستان ساوجبلاغ در منطقه ملک آباد و یک پایگاه در شهرستان نظرآباد منطقه قوچ حصار ) راه اندازی و به ساکنان این مناطق خدمات تخصصی (روانشناسی، مددکاری، آموزشی، حقوقی، حمایتی و...) ارائه می شود. بیاتی نژاد گفت: درسال جاری، 9هزارو 915 نفر از افراد درمعرض آسیب و آسیب دیده اجتماعی به واسطه فعالیت مراکز فوریت های اجتماعی مورد شناسایی قرار گرفته و از این تعداد، برای 2هزارو 835نفر تشکیل پرونده برای استمرار خدمات و حمایت های تخصصی لازم صورت گرفته است. وی افزود: همچنین با توجه به اجرای فعالیت های اجتماع محور صورت گرفته توسط این پایگاه ها، 15هزارو 663نفر ازاین ساکنان مناطق، از خدمات روانشناسی، مددکاری، آموزشی، حقوقی، حمایتی و... بهره مند شده اند. وی به طرح های موفق اجرایی در مناطق حاشیه ای و آسیب خیز که توسط پایگاههای خدمات اجتماعی استان البرز صورت گرفته یاد آورشد و گفت: در طرح حمایت اجتماعی از کودکان بازمانده از درسال جاری 300 کودک بازمانده از تحصیل یا درمعرض بازماندگی از تحصیل، با حمایت های سازمان بهزیستی، در حال تحصیل می باشند. وی افزود: دراین طرح، علاوه بر رفع مشکل تحصیلی کودک درراستای رفع سایر مسائل و مشکلات خانواده اعم از درمانی، مسکن، اشتغال و سایر موارد، اقدام گردیده است. وی بیان کرد: ایجاد اشتغال خانگی برای زنان درمعرض آسیب و آسیب دیده اجتماعی، راه اندازی کارگاه های تولیدی با همراهی اصناف و خیرین ازجمله خدمات بهزیستی درمناطق حاشیه نشین بوده است. وی اظهارامیدواری کرد که در صورت تأمین اعتبار لازم برای حفظ پایگاه های موجود و راه اندازی پایگاه های جدید در سایر مناطق آسیب خیز و حاشیه ای استان، امکان بهبود حداکثری این مناطق فراهم خواهد شد. معاون اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم دادگستری کل استان البرز با اشاره به مهاجرپذیر بودن شهر کرج به خبرنگارایرناگفت: بافت حاشیه‌نشینی یعنی پذیرش مهاجرت بی‌رویه‌ای که در حال رخ دادن است و افراد مهاجر در یک محل غیررسمی به دلیل بضاعت مالی کم، ساکن می‌شوند. مهدی جوهری افزود:بخش‌های مختلف کلان‌شهر کرج درگیر مهاجرت بی‌رویه ازاستان‌های نا برخورداری همچون کرمانشاه، لرستان، خراسان شمالی و جنوبی، کردستان و همچنین خوزستان است و این مسئله خود مشکلاتی متعدد را موجب می شود. جوهری با بیان اینکه کلان‌شهر کرج، دارای بافتی متفاوت از سایر استان‌ها است به‌گونه‌ای که در کنار هر قسمت برخوردار، قسمت نا برخورداری وجود دارد، اظهار داشت: به‌طور مثال می‌توان گفت در کرج منطقه عظیمیه وجود دارد که کنار آن حسن‌آباد قرارگرفته است و با همین موضوع، همچنین به اسلام‌آباد، مهرشهر و حسین‌آباد نیز می‌توان اشاره کرد و به این شکل، نقاط آسیب‌پذیر به‌عنوان مناطق حاشیه‌نشینی شکل‌گرفته‌اند. جوهری خاطرنشان کرد: در این میان برخی از حاشیه‌نشینی‌ها در ابتدا توسط افراد سودجو تحقق پیدا می‌کند، به این معنی که افراد مذکوربه‌صورت غیررسمی و با قرارداد غیرواقعی و فساد، مناطقی را برای خود تهیه‌کرده و سپس به افراد کم‌بضاعت می‌فروشند و به مکان دیگری می‌روند و در آخر، ما به این افراد خریدار حاشیه‌نشین می‌گوییم. جوهری اظهارداشت: با توجه به اینکه افراد مهاجر در اراضی ملی ساکن می‌شوند، دولت وظیفه دارد مناطقی را مانند شهر جدید هشتگرد و ماهدشت تعبیه نماید که در صورت مهاجرت از استان‌های نابرخوردار، مهاجران در آن مناطق ساکن شوند تا با این اقدام از سکونت آن‌ها در بافت ناکارآمد شهر جلوگیری شده و حاشیه نشینی بیشتر از این توسعه پیدا نکند. وی به اقدامات پیشگیرانه دادگستری استان البرز اشاره کرد و گفت: مناطق مستعد حاشیه‌نشینی توسط ادارات متولی نظیر اداره راه و شهرسازی، شهرداری‌ها، منابع طبیعی، جهاد کشاورزی و غیره ابتدا شناسایی شده و پس از شناسایی، پیشنهادهایی از سوی این مرکز صورت می پذیرد، که یکی از این موارد، گسترش فضای سبز توسط شهرداری‌هااست.
جوهری خاطرنشان کرد: متوجه کردن ادارات متولی صیانت، نظیر اداره منابع طبیعی، جهاد کشاورزی و راه و شهرسازی از دیگر اقدامات است که اگر منطقه‌ای مورد دستبرد قرار گیرد، مسئول باید پاسخگو باشد زیرا حاشیه‌نشینی در مناطق شخصی انجام نمی‌شود و در برخی اراضی که دولت متولی آن‌ها است صورت می‌گیرد. معاون اجتماعی دادگستری البرز ادامه داد: استفاده از ظرفیت سازمان‌های مردم نهاد همانند بسیج مهندسین و تشکیل کارگروه ویژه مهندسین معتمد استان البرز و همچنین عضویت کارشناسان خبره و رسمی دادگستری و اساتید دانشگاه در کارگروه پیش بینی و پیشگیری از گسترش بافت ناکارآمد از جمله اقدامات مؤثراست. وی گفت: از ادارات خدماتی خواسته شد نسبت از ارائه هر گونه خدمات و یا انشعابات به این ساخت و ساز‌ها خودداری کرده و مراتب از شهرداری منطقه استعلام شود. وی افزود: پیشگیری از تصرف غیرمجاز اراضی ملی نیز توسط این معاونت پیگیری شده و اراضی مستعد تصرف غیرمجاز در مناطقی مانند کلاک، خط 4 حصار، حسین آباد و... شناسایی شده‌ و در جاهایی که اراضی در اختیار راه و شهرسازی است تکلیف شده از آن‌ها صیانت کنند همچنین در اراضی‌ هایی که در اختیار منابع طبیعی و جهاد کشاورزی است مکلف به پیشگیری از تغییر کاربری هستند. معاون اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم دادگستری کل استان البرز تصریح کرد: بر اساس مقدمات انجام شده اگر در اراضی شناسایی شده تغییر کاربری یا تصرفی شود مسئول وقت آن اداره، در هرپستی که باشد باید پاسخگوی مسئولیت کیفری و مدنی خود در این زمینه باشد. معاون عملیات فرماندهی انتظامی استان البرزدراین زمینه به خبرنگارایرنا گفت: پدیده حاشیه نشینی دراین استان که درمجاورت تهران قراردارد بسیار شایع و گسترده است. سرهنگ رضا نصرتی افزود:این پدیده به واسطه نزدیکی به پایتخت و دسترسی به مرکز کشور و نقاط اقتصادی و کارگری صورت گرفته است. وی اضافه کرد: وجود 4زندان کشورکه تمرکز آن دراستان البرزسبب شده که سوق حضور این گونه افراد وخانواده درحاشیه تهراهن و البرز بخصوص کرج قراربگیرند. نصرتی خاطرنشان کرد: استان البرز دارای 31 منقطفه حاشیه نشینی به عنوان سکونتگاه غیررسمی وجود دارد و درحوزه انتظامی نیز به واسطه اینکه محل امنی برای مخفی شدن مجرمان باشد ازاهمیت خاضی برخورداراست. وی گفت: درحوزه انتظامی طرح های مطالعاتی و اشراف اطلاعاتی سکونت گاه های غیررسمی صورت گرفته و بخش عمده ای از طرح ها که مورد مطالبه خود مردم است عملیاتی شده که عمده آن جمع آوری اوباش، توزیع کنندگان خرد مواد مخدر و معتادین متجاهر بوده است. نصرتی افزود: به همین منظور ازابتدای سال تاکنون بیش از یکهزارو 500 طرح پاکسازی نقطه ای پاکساری شده وتعدادزیادی مجرم نیزدستگیر شده اند. وی خاطرنشان کرد: دراستان البرز 17نقطه بحران حاشیه نشینی وجود دارد که زیر نظر پلیس است که ازابتدای سال جاری بیش از 300 آلونک که برای محل اختفای خود درست کرده بودند بدون کوچکترین آسیب به خانواده ها تخریب شد. وی گفت: درموردی که درمنطقه حصار وجودداشت و که آلونک ها را با مبالغ گزاف اجاره و دراختیار مجرمان قرارمی دادند و منابع ملی پس گرفته شده و دراختیار دستگاه های متولی قرارگرفت تا حفظ کنند. یک استاد جامعه شناسی دراین زمینه به خبرنگارایرنا گفت: تحلیل هایی که از منظر شهرنشینی و خدمات شهری، تاریخ شهرنشینی، نقاط جرم خیز شهری و حتی جامعه شناسی شهری ارائه شده، غالب اوقات، ضمن رجوع به تاریخ این پدیده، شهرنشینی و به خصوص صنعتی شدن را عوامل مهم آن می دانند.
خیام عباسی افزود: این نکته ی خیلی ابتدایی را همگان می دانند که در حاشیه نشینی، فقر و بی سوادی و روسپیگری و سرقت و بیکاری و خیانت زوجین و اعتیاد و ده ها مشکل اجتماعی دیگر وجود دارد و چنین فردی در «چرخه ی فقر»، این میراث را به نسل های بعدی هم منتقل می کند. وی اضافه کرد: در کشور ما، برخی در پی برچیدن بساط حاشیه نشینی هستند را من به هیچ وجه جدی نیست و هیچ اقدام جدی در این مسیر برداشته نمی شود به این دلیل که متصدیان چنین برنامه هایی از یک طرف میل درونی به محو حاشیه نشینی ندارند و از طرفی دیگر در پی آنند تا مدیریت خود را موفق نشان دهند و یکی از نشانه های این موفقیت را در «تمیز» بودن شهرها می دانند. عباسی خاطرنشان کرد که وضعیت بیماران بستری شده در بیمارستان های دولتی،خصوصی، مدارس دولتی، خصوصی، زنان، مردان و اکثریت یا اقلیت های مذهبی و در جمع، خودی ها یا غیرخودی ها را در نظر بیاورید، به ریشه ی این معضل نه تنها در البرز و کرج بلکه در همه جای ایران می رسید.