پایگاه خبری و تحلیلی سپیدار آنلاین

اصلاح شیوه های آبیاری و کشت محصولات با نیاز به آب کمتر می تواند سرلوحه برنامه های کشاورزی کشور قرار گیرد، البته در صورتی که بررسی های جامع نسبت به نیاز کشور به انواع محصولات کشاورزی صورت گرفته و نقش هریک از محصولات در زندگی مردم مشخص شود.
برای کشت و بارآوری هر کیلوگرم از محصولاتی نظیر هنداونه و گوجه فرنگی 250 تا 300 لیتر آب نیاز است .که باید دید نقش هر کدام از این محصولات در زندگی مردم در چه جایگاهی قرار دارد و در صورتی که ارزش غذایی بالایی ندارد و می توان محصولات جایگزین با ارزش غذایی بالاتر و مصرف آب کمتر را استفاده کرد، این اقدام با توجه به کمبود شدید منابع آبی در کشور، ضروری است. علی حیدری مدیر امور زراعت جهاد کشاورزی استان البرز در این باره به خبرنگار ایرنا گفت: محصولات دانه خشک مثل گندم آب بیشتری نیاز دارد و به ازای هر کیلوگرم گندم 1160 لیتر آب مصرف می شود. از طرفی این محصولات با هزینه تمام شده بالا برای کشور به ازا هر کیلوگرم امسال 1155 تومان است و محصولی نظیر هنداونه نیز هر کیلوگرم 300 تومان فروخته می شود. وی با اشاره به اینکه در حدود 13 هزار هکتار از اراضی استان البرز کشت سبزی و صیفی صورت می گیرد، گفت: اگر 55 هزار کیلوگرم برداشت گوجه فرنگی از هر هکتار داشته باشیم، 15میلیون لیتر آب مصرف دارد که به ازای هر کیلوگرم گوجه فرنگی 272 لیتر آب می شود. همچنین در استان حدود 50 تا 60 هکتار از اراضی زراعی هندوانه کشت می شود. همچنین در برخی از محصولات به دلیل ارزش غذایی بالا و ضرورت آن برای سلامت مردم نظیر سبزی و صیفی جات، نمی توان به دلیل مصرف زیاد آب کشت این گیاهان را تعطیل کرد. نمی توان از جیره غذایی مردم گیاهان را حذف کرد، زیرا بدن نیاز به استفاده از سبزی و صیفی دارد. این محصولات برغم اینکه مصرف آب بالایی دارند، در کنار مصرف محصولات استراتژیکی نظیر گندم مورد نیاز هستند. با این وجود می توان در نوع کشت و شیوه های آبیاری آنها اصلاحاتی ایجاد کرد تا آب کمتری برای تولید آنها مورد استفاده قرار گیرد. به گفته مدیر امور زراعت جهاد کشاورزی استان البرز این وزارتخانه به دنبال آن است که شیوه های کشت این گیاهان را تغییر دهد و بتواند جابجایی در فصل کشت آن ها انجام داده و به کشت های پاییزه منتقل شوند تا نیاز آبی آن ها توسط باران برطرف شود. انتقال برخی از این محصولات نظیر سبزیجات و صیفی جات به داخل گلخانه ها نیز از دیگر راه های افزایش بهره وری منابع آبی در این محصولات به حساب می آید. زیرا در این صورت با همان حجم آب می توان چندین برابر فضای باز از این کشت ها برداشت محصول داشته باشیم. وی می افزاید: در کشت محصولی نظیرگوجه فرنگی در فضای باز از هر هکتار حدود 56-55 تن با مصرف آب حدود 15 هزار مترمربع، برداشت می شود، در صورتی که این کشت در داخل گلخانه در همان میزان سطح زیر کشت و با استفاده از 4-3 هزار مترمکعب آب، حدود 250 تن برداشت محصول برداشت می کنیم. گرچه این روش سرمایه گذاری اولیه زیادی می خواهد، یعنی باید گلخانه احداث کرد و بعد کشت محصول را به داخل گلخانه انتقال داد تا بتوان در مصرف آب صرفه جویی کرد. در صورت سرمایه گذاری در این روش، 15 تا 20 سال این روش کشت ادامه می یابد.
حیدری با تاکید بر اینکه دولت برای اجرای این طرح نیز به کشاورزان تسهیلات یارانه دار می دهد، گفت: حدود 51 هزار هکتار اراضی زراعی در استان البرز وجود دارد که از این میزان 22 هزار هکتار به کشت محصولات استراتژیک مثل گندم، جو و کلزا اختصاص دارد و مابقی را محصولاتی نظیر سبزی، صیفی و پنبه تشکیل می دهد. در کنار آن ها محصولاتی مثل یونجه و ذرت علوفه ای در 3500 هکتار کشت می شود که برغم آب بر بودن آنها، به دلیل وابستگی تولیدات دامی به این محصول نمی توان برنامه حذف آن را تدوین کرد. مدیر امور زراعی جهاد کشاورزی استان البرز همچنین تصریح کرد: وزارت جهاد کشاورزی به دنبال این است که سطح زیر کشت محصولات زراعی را حفظ کند و کمبود آب را در قالب شیوه های جدید آبیاری جبران کند. اراضی زراعی قبل از این به صورت کرتی و نشتی آبیاری می شدند، ولی اکنون به دنبال آن هستیم تا آبیاری را به شیوه های بارانی، تحت فشار و یا روش های جدیدتری مثل زیرسطحی تغییر دهیم. اکنون کشاورزان متوجه آن شده و احساس می کنند که تا چه زمانی باید به دنبال حفرچاه و جابجایی چاه ها و مسابقه عمق دادن به چاه های خود بروند و امروز این ضرورت بر همه آشکار شده که باید به سمت استفاده از شیوه های نوین آبیاری بروند. حیدری تصریح کرد: دولت یارانه زیادی را برای اجرای سیستم های نوین آبیاری صرف می کند و کشاورزانی که برای اجرای این سیستم تمایل دارند، 85 درصد هزینه آن توسط دولت بلاعوض در اختیار کشاورزان قرار می گیرد که در استان استقبال خوبی از آن صورت گرفته است. اکنون بیش از یک هفتم اراضی زراعی استان (بیش از 11 هزار هکتار) زیر پوشش آبیاری تحت فشار قرار گرفته است. مدیر امور زراعی جهاد کشاورزی استان البرز تصریح کرد: برای بقای کشاورزی به دنبال اجرای سیستم های دیگر کشت نظیر کشاورزی حفاظتی هستیم تا با کمترین عملیات خاک ورزی کشت شود، زیرا خاک هرچه بیشتر به هم زده شود، رطوبت بیشتری از دست می دهد. در اجرای این روش، به صورت مستقیم محصولات کشت می شود، به طوری که در بعضی از مزارع تا چهار سال زمین شخم زده نمی شود و به صورت مداوم کشت گندم و ذرت انجام می شود. وی ادامه داد: این کشت توسط ادواتی که پشت تراکتور بسته می شود صورت می گیرد و با انجام این روش کشت، هرچه بیشتر بقایای گیاهی در سطح خاک داشته باشیم، رطوبت در خاک بیشتر حفظ می شود.حیدری تاکید کرد: در سال زراعی جاری در دو هزارو 179 هکتار از اراضی زراعی گندم، هزار و 845 هکتار از اراضی زراعی جو و سه هزار و 550هکتار از اراضی ذرت علوفه ای کشت با روش خاک ورزی حفاظتی انجام شده است. وی همچنین یکی از سیاست های دولت و وزارت جهاد کشاورزی را توجه به کشت با روش نشایی دانست و گفت: اول نشاء آن ها داخل گلخانه تولید شود و بعد به زمین زراعی انتقال یابد. با این روش مقداری از زمان رشد در داخل گلخانه انجام می شود که نیاز آبی گیاه مورد نظر را کمتر می کند، مبارزه با آفات و بیماری ها و علف های هرز کمتر می شود و پس از انتقال به فضای باز چون یک گیاه قوی شده به راحتی خودش با علف های هرز مقابله کرده و در مقابل بیماری ها تحمل بالایی دارد. وی تصریح کرد: یک زمان یک ماهه یا سه هفته ای را در داخل گلخانه کشت می دهیم که اگر در فضای بیرون کشت داده شود به ازای هر هکتار سبزی و صیفی سه یا چهار هزار مترمکعب آب مازاد مصرف می کنیم، در صورتی که این میزان محصول در سطح هکتار با استفاده از این روش به نیم مترمکعب آب تقلیل می یابد. با کشت نشایی هم می توان محصول را زودرس تر کرد و هم محصول بیشتری را از سطح هکتار برداشت کنند. مدیر امور زراعی سازمان جهاد کشاورزی البرز تاکید کرد: این روش کشت در ذرت شروع شده، آغاز آن در محصول کلزا برنامه وزارت جهاد کشاورزی است. در گوجه فرنگی و خیار نیز در حال انجام است، در انواع کلم و کاهو نیز اتفاق می افتد و در اکثر محصولات سبزی و صیفی نیز انجام می شود. با این روش در مصرف آب صرفه جویی کرده و زمان می خریم، ضمن اینکه با آفات و بیماری ها در صورت نیاز با حجم بسیار کم سم مبارزه می کنیم و دیگر نیازی به سم پاشی عمومی در سطح زمین نیست. یکی از پیشرفته ترین گلخانه های کشت نشایی در استان البرز وجود دارد و این استان یکی از پیشروترین استان ها در کشت گلخانه ای و نشایی است و حتی به دیگر استان ها صادرات نیز دارد. حیدری گفت: با وجود کم شدن منابع آبی هنوز سطح زیر کشت در این استان با استفاده از این روش های کشت، کاهش نیافته است. وقتی آب کم می شود، کشاورزان روش های دیگر را برای کشت انتخاب می کنند. وی با تاکید بر اینکه برای هر هکتار گندم بین چهار تا پنج هزار مترمکعب آب نیاز داریم، گفت: نمی توانیم میزان مصرف آب را در کشت یک محصول به طور ناگهانی کمتر کنیم، زیرا در این صورت در میزان برداشت و کیفیت آن تاثیرگذار است، ولی با استفاده از روش های دیگر کشت، تبخیر و تعرق اضافی آب از خاک را کاهش می دهیم. در آبیاری های قدیمی به طور مثال موتور یک جا بود، مزرعه جای دیگر. در داخل نهرهای کشاورزی آب را می انداختیم و آب داخل لانه های موش وارد می شد و هدر می رفت. اکنون با لوله گذاری و بتن کردن نهرها، از پرت آب جلوگیری می کنیم و در مزارع هم روش های آبیاری را اصلاح می کنیم که پرت آب را کاهش داده و یا از آن جلوگیری می کند، از طرفی سعی می کنیم با آبیاری های میکرو آب را به پای گیاه بیاوریم. حیدری تصریح کرد: قبل از این از آب هم گیاه استفاده می کرد و هم علف هرز، علف های هرز چون توانمندی بیشتری در رقابت داشتند، آب و مواد غذایی بیشتری جذب می کردند و فضا را در اختیار می گرفتند و از طرفی بایستی هزینه زیادی برای از بین بردن علف هرز مصرف می کردیم. در روش های نوین آبیاری هزینه داشت کشاورز هم پایین تر می آید و آبیاری هم کمتر می شود. وی در عین حال تاکید کرد: هنوز الگوی کشت جا نیفتاده تا یک برنامه مدون داشته باشیم و بگوییم در هر منطقه ای چه محصولی بایستی کشت شود. بر اساس نیاز جامعه وقتی یک محصول را به قدری تولید می کنیم که باید از قیمت تولید پایین تر ارایه شود، در سال بعد به دلیل ضرر کشاورز در تولید آن محصول، تولید محصول کاهش یافته و محصول مورد نظر خیلی بالاتر از قیمت واقعی در بازار عرضه می شود. حیدری تصریح کرد: دولت در این خصوص برنامه را ابلاغ می کند، مثل کشت کلزا - گندم و جو و ما این ابلاغیه ها را به کشاورز اعلام می کنیم، ولی کشاورز در کشت محصول اختیار دارد و ما نمی توانیم به کشاورز الزام کنیم، کشاورز بحث اقتصاد و معیشت خانوارش را در اولویت می داند و از همین اختیار استفاده کرده و محصول مورد نظر خود را کشت می کند. وی همچنین گفت: در ایران مالکیت خصوصی محترم شمرده می شود و اگر کسی بخواهد در مورد تغییر الگوی کشت همکاری نکند، دولت نمی تواند اجباری بر روی آن ها داشته باشد، فقط تا جایی که قانونی باشد، تسهیلاتی اعطایی دولت محدودتر می شود. مدیر امور زراعی جهاد کشاورزی استان البرز تاکید کرد: برای اجرای الگوی کشت ارایه شده از سوی دولت توسط کشاورز، کشاورز هدف دولت را با انجام الگوی کشت منطقه ای با هر سختی و مشقتی که هست، تامین می کند. دولت هم باید با اجرای شیوه های تشویقی همچون اعطای یارانه های خاص و کمک در بیمه به کشاورز دستیابی به این اهداف را پیگیری کند. وی در ادامه میزان اختصاص آب استان به بخش کشاورزی را حدود 65 درصد دانست و گفت: بر اساس میزان مصرف و سطح زیر کشت به این عدد رسیده ایم. استان البرز در قیاس نسبت به دیگر استان ها میزان آب اختصاص داده شده به بخش کشاورزی، وضعیت بهتری دارد. منابع آبی برای مزارع یکی از طریق بارش ها، آب های سطحی، آب های قنوات و آب های چاه ها تامین می شود.