صفحه اصلي > یادداشت > طایفه کَرَج یا کُرج؟
طایفه کَرَج یا کُرج؟6 خرداد 1404. نويسنده: monshi |
 باید با متخصصین تاریخ گرجستان مشورت کنیم تا بفهمیم که این کرج نامی است برای طوایف کوه‌نشین گرجی یا مردمی ترک بودند که می‌توانند بازماندگان خزرها باشند. به گزارش فارس ، عبدالله شهبازی در یادداشتی به بررسی درست واژه کَرَج یا کُرج پرداخت؛ طایفه کَرَج یا کُرج؟ تذکر آن دوست دانشمند که نام فوق کُرج است نه کَرَج ذهنم را مشغول کرد. در قسمت دوم پادکست «خزران» این نام را کَرَج و تحریف‌شده کَجَر خواندم که در تلفظ‌های گوناگون ترکی همان خَزَر و قَچَر و قَجَر است و به این ترتیب خواستم تداوم خزرها را در قرون پسین توضیح دهم. متن یاقوت حموی (اوایل سده هفتم هجری) تصورم را بهم ریخت. یاقوت بنحوی از کرج‌ها یاد کرده که فرضیه مرا زیر سئوال می‌برد بنحوی که اکنون برایم مشخص نیست طایفه کرج فوق همان خزرها بودند یا بخشی از گرجی‌ها. توجه کنیم که یاقوت از گرجی‌ها با نام «جرزان» یاد می‌کند و تمایز قایل است میان گرجیان و کرج‌ها. به نوشته یاقوت، حبیب بن مسلمه، فاتح عرب، به جرزیان [گرجی‌های] مسیحی‌مان داد و تفلیس را گرفت تا سرانجام گروهی از مسیحیان بنام کرج از کوه‌های ابخاز شوریدند و در نهایت کرج پیروز شد و تفلیس را گرفت. سپس، کرج‌ها گاه به اران، گاه به آذربایجان و گاه به خلاط حمله می‌کردند تا بالاخره خوارزمشاهیان به تفلیس حمله کردند و کرج‌ها در سال ۶۲۴ هجری شهر تفلیس را سوزاندند و ترک کردند. (یاقوت حموی، معجم البلدان، بیروت: مکتبة یعسوب الدین، ۱۹۷۹، ج ۲، صص ۳۶- ۳۷) به‌این‌ترتیب، تصور می‌کنم باید با متخصصین تاریخ گرجستان مشورت کنم تا بفهمم که این کرج نامی است برای طوایف کوه‌نشین گرجی یا مردمی ترک بودند که می‌توانند بازماندگان خزرها باشند. برخی دوستان محقق این شبهه را مطرح کردند که «طایفه کَرَج» که در قسمت دوم پادکست از آن یاد شده، درواقع «طایفه کُرج» است و ربطی به خزران ندارد. ابن‌اثیر ذیل وقایع سال ۵۱۴ هجری خود تأکید می‌کند که این طایفه از خزران بودند. او می‌نویسد: «فی هذه السنة خرج الکرج، و هم الخزر، إلی بلاد الإسلام، و کانوا قدیما یغیرون...» [در این سال، کرج، که همان خزرها هستند، به سرزمین‌های اسلامی حمله کردند، و آن‌ها در گذشته به‌طور مداوم غارت می‌کردند...] (عزالدین ابن‌الأثیر، الکامل فی‌التاریخ، بیروت: دارالصادر، ۱۹۶۵، ج ۱۰، ص ۵۶۷) بنابراین، نام طایفه کرج با تصریح بر خزری بودن آنان نمی‌تواند کُرج (گُرج) باشد که گاه به گرجیان اطلاق می‌شد (بلاد الکُرج) و در عربی به شکل جرجی و جرجان و جرزان ثبت می‌شد. توصیف این طایفه و هم‌پیمانی آن با سایر طوایف ترک دشت قبچاق و تعبیر «کافر» درباره آنان (گرجیان مسیحی بودند) نشان می‌دهد که طایفه کرج باید ترک خزری باشند. به این دلیل، نام فوق را تحریف‌شده کَجَر خواندم که شکل دیگری از تلفظ خَزَر است و در انتقال از ترکی، شاید به فارسی و سپس، به عربی به اشتباه تغییر یافته. نام کرج در متن فوق ربطی به دو مکان در ایران ندارد: یکی کرج ابودُلَف که منسوب است به ابودلف عجلی در قرون اولیه اسلامی واقع در بین بروجرد و اراک، دیگری شهر کنونی کرج در کنار تهران که گویا نام آن از زبان‌های قدیم ایرانی باقی مانده است به معنی دژ و قلعه یا محل مرتفع. بازگشت |