پایگاه خبری و تحلیلی سپیدار آنلاین

حجّاج بیت الله الحرام در روز عرفه؛ یعنی نهم ذی‌حجه، از ظهر تا مغرب شرعی در این منطقه حضور می‌یابند و در اصطلاح فقهی، این حضور «وقوف» نامیده می‌شود.
اهمیت حضور در عرفات تا آنجاست که گفته‌اند: «الحجُّ عرفة» یا «الحَجُّ عرفات». این وقوف یکی از ارکان حج تمتّع است و در صورت تحقق نیافتن آن، حج محقق نمی‌شود. این تأکید قدری هم به خاطر تحریض قریش بر وقوف در عرفات بود؛ زیرا آنان که خود را طایفه برگزیده می‌دانستند و به اصطلاح اهل حُمْس یا تشدّد در دینداری و اهل حرم معرفی می‌کردند، خود را بی‌نیاز از وقوف در عرفات می‌دیدند. این در حالی بود که رسول‌ خدا (ص) این برخورد آنان را نادرست دانست و خود در حجّة الوداع، در عرفات وقوف کرد. اساس این دستور نیز این آیت کریمه قرآنی بود که فرمود: (ثُمَّ أَفِیضُوا مِنْ حَیْثُ أَفاضَ النَّاسُ.) آیه یاد شده در رد پندار کسانی نازل گردید که با خود بر‌تر بینی و به بهانه‌های واهی از وقوف در عرفات استنکاف می‌ورزیدند. عرفات در خارج از محدوده حرم است و وقوف در آن؛ یعنی بیرون رفتن حاجی از محدوده حرم و بازگشت به درون حرم تفسیر شده است. در ادوار مختلف تاریخی و تا به امروز اطراف عرفات را با علائم و تابلو به طور دقیق مشخص کرده‌اند. درباره نامگذاری این منطقه به عرفات، چهار نکته گفته‌اند:
دلیل نامگذاری منطقه عرفات چیست؟
۱. وقتی جبرئیل امین مراسم حج را به آدم (ع) یا به ابراهیم خلیل (ع) آموخت، در پایان به او گفت: عَرَفْت؟ آیا‌شناختی؟
۲. آدم و حوّا، در این منطقه یکدیگر را شناختند (= تَعارَفا) و باز یافتند.
۳. عرفات از آن رو به این نام شناخته شد که مردم در آنجا به گناهان خود اعتراف می‌کنند. در روایتی از امام صادق (ع) نقل شده است که درباره نامگذاری عرفات فرمودند: جبرئیل در ظهر عرفه از ابراهیم (ع) پرسید:‌ای ابراهیم! به گناهان خود اعتراف کن و مناسک را ب‌شناس. عرفات را به خاطر این سخن جبرئیل که گفت: «اعْترف»؛ عرفات نامیدند.
۴. برخی هم عرفه را به معنای کوه گرفته‌اند.
در شمال شرقی عرفات، «جبل‌الرحمه» قرار دارد. این کوه مستقل از کوه‌هایی است که منطقه را در حصار خود گرفته‌اند. در قرن ششم هجری، جمال الدین اصفهانی وزیر موصل و شام، از پایین تا بالای کوه را پله ساخت تا صعود به آن آسان شود. گفتنی است در فقه شیعه، در زمان وقوف- در روز نهم ذی‌حجه از ظهر شرعی تا مغرب شرعی است- صعود به کوه عرفه کراهت دارد.
قرائت خطبه حجّةالوداع توسط رسول خدا (ص)
روایت شده است که رسول خدا (ص) خطبه حجّةالوداع را بر فراز این کوه ایراد کرد. در گذشته مسجد کوچکی با نام «مسجد الصَّخَرات» در پایین کوه بوده که گفتهاند آنجا محل سخنرانی رسولخدا (ص) بوده است.
اهمیت خطبه حجّةالوداع چیست؟
این خطبه از اهمیت بسیاری برخوردار بوده و حاوی چندین نکته مهم است؛ از جمله:
۱. لزوم رعایت حرمت مال و جان یکدیگر.
۲. رعایت حرمت ماههای حرام و از بین بردن تغییراتی که در ماههای سال برای جابجایی ماههای حرام انجام می‌دادند.
۳. بازگرداندن امانت مردم در نزد هر کسی که هست.
۴. لغو ربا و طلبهای رَبَوی.
۵. لغو حقوق مربوط به خونهایی که در جاهلیت ریخته شده است
۶. رعایت حقوق متقابل همسران به ویژه رعایت حقوق زنان از سوی مردان.
بخشش گناهان افراد حاضر در روز عرفه
در روایات، تأکید زیادی بر بخشش گناهانِ افراد حاضر در عرفات در روز عرفه شده است. امام علی (ع) می‌گوید: به رسولخدا (ص) گفته شد: کدام گروه از اهل عرفات، جرمشان بزرگ‌تر است؟ حضرت فرمود: الَّذی یَنْصَرِفُ مِن عَرَفات و هُوَ یَظُنُّ أنَّه لم یُغْفَر له. کسی که از عرفات بر می‌گردد و گمان می‌برد که بخشیده نشده است. امام صادق (ع) در شرح این سخن فرمودند: مقصود کسی است که از رحمت خداوند عزّو جل مایوس است. در غرب عرفات، مسجدی است بزرگ با نام «مسجد نمره». از این مسجد با نام‌های مسجد حضرت ابراهیم (ع)، مسجد عرفه و مسجد عُرَنَه- وادی حاشیه عرفات- هم یاد کرده‌اند. مسجد نَمِره در قرن دوم هجری و در دوره منصور عباسی بنا شده و پس از آن همواره مورد توجه مورّخان و سفرنامه نویسان بوده است. محتمل است که مسجد از قرن نخست برپا بوده و به روزگار منصور بازسازی شده باشد. بخشی از این مسجد در محدوده شرعی عرفات نیست و به اعتقاد علمای شیعه و سنی، در زمان وقوف، کسی حق توقف در آن را ندارد.
مساحت مسجد در عهد مهدی عباسی، حدود هشت هزار متر مربع بوده و این نشانه اهمیتی است که این مسجد در قرن دوم هجری برای مسلمانان داشته است. مسجد نمره در سال ۵۵۹ قمری به دست جمال الدین اصفهانی وزیر بازسازی شد و مساحت آن تا حدود ۱۴۴۰۰ متر افزایش یافت. گویا این مسجد در آن زمان، بدون سقف و رواق بوده است؛ سپس در روزگار عثمانی‌ها رواقهایی برای آن ساخته شد. بنای فعلی مسجد در عهد سعودی‌ها ساخته شده و مساحت آن تا پیش از توسعه فهد به حدود هجده هزار متر مربع می‌رسد. اکنون این مسجد دارای رواق‌های متعدد و نیز چهار مناره است که در شرق و غربِ آن بر سرپا است.
مشعرالحرام یا مُزْدَلفه‌ کجاست؟
حُجاج در راه بازگشت از عرفات به سوی مکه، از وادی مأزَمَیْن می‌گذرند که میان دو کوه است. «مأزم» به معنای راه تنگ و به عبارت دیگر، تنگه است، این اشاره به دو راه رفت و برگشتِ تنگِ این ناحیه دارد. حاجی با عبور از این وادی، به مزدلفه یا سرزمینِ مشعرالحرام می‌رسد و در سویِ دیگر مشعرالحرام؛ یعنی سمت منا، وادی محسِّر قرار دارد که با گذر از آن وادیِ کوچک، وارد منا می‌شود. محدوده مزدلفه با تابلوهای بسیار بزرگی معین شده و با جمله «بدایة مزدلفه» یا «نهایة مزدلفه» می‌توان حدود آن را شناخت. نامگذاری این نقطه مزدلفه، یعنی محل ازدحام مردم، به دلیل اجتماع تمامی حجاج در شب دهم ذی حجه در آنجاست. خداوند در قرآن از این سرزمین یاد کرده است: (لَیْسَ عَلَیْکُمْ جُناحٌ أَنْ تَبْتَغُوا فَضْلًا مِنْ رَبِّکُمْ فَإِذا أَفَضْتُمْ مِنْ عَرَفاتٍ فَاذْکُرُوا اللهَ عِنْدَ الْمَشْعَرِ الْحَرامِ وَ اذْکُرُوهُ کَما هَداکُمْ وَ إِنْ کُنْتُمْ مِنْ قَبْلِهِ لَمِنَ الضَّالِّینَ ثُمَّ أَفِیضُوا مِنْ حَیْثُ أَفاضَ النَّاسُ وَ اسْتَغْفِرُوا اللهَ إِنَّ اللهَ غَفُورٌ رَحِیمٌ ) در فاصله شش کیلومتری مسجد نَمِره و پنج کیلومتر و نیمی مسجد خَیْف در منا، مسجد مزدلفه واقع است. این مسجد در آغاز عهد عباسی، مساحتی حدود چهار هزار متر مربع داشته وتن‌ها حصاری در اطراف آن بوده و سقف نداشته است. مسجد پیشگفته بار‌ها بازسازی شده و سلاطین ترک عثمانی نیز در سال ۱۰۷۲ قمری، آن را بازسازی کردند. در سال ۱۳۹۹ قمری بنای جدید آن پایان یافت. اکنون مساحت مستطیل شکل آن حدود شش هزار متر مربع است.