پایگاه خبری و تحلیلی سپیدار آنلاین

فضای مجازی به عنوان فناوری جدید ارتباطی، تحولات جدیدی در نوع نگاه و ارتباط اجتماعی به وجود آورده که در کنار مزیت هایش، ضرورت دارد تا سواد رسانه ای مردم به ویژه خانواده ها نسبت به آثار مثبت و منفی این وسیله ارتباطی بیشتر شود.
افراد زیادی از جامعه در سنین مختلف و از گروه های اجتماعی متفاوت در فضای مجازی کنار هم آمده اند و از فاصله های بسیار دور در دنیای واقعی، از این طریق با هم ارتباط برقرار می کنند. امروزه روش های ارتباطی با دیگران از طریق اینترنت افزایش یافته است که از این روش ها می توان به پست الکترونیک، پیام های کوتاه ، چت روم ها، وب پایگاه ها و بازی ها اشاره کرد که برای گسترش و حفظ روابط اجتماعی کاربردی شده اند. روزانه میلیون ها نفر در سراسر دنیا از اینترنت استفاده می کنند که برقراری ارتباط اجتماعی با دیگران رتبه اول استفاده از کاربردهای اصلی اینترنت را به خود اختصاص داده است. شاید ایراد اصلی ارتباط های اینترنتی این است که ارتباط در فضای مجازی بیشتر بر متن استوار است لذا از نشانه های شنیداری و بصری در تعامل های رو در رو بی بهره است. امروزه خانواده ایرانی در سبد فرهنگی خود مواجه با شبکه های ماهواره ای ، فضای مجازی ، رسانه های مدرن و ... است که هر کدام به نوبه خود بخشی از فرآیند تاثیر گذاری در خانواده را هدف قرار گرفته اند. برخی از شبکه های ماهواره ای که به طور تخصصی تمام تمرکز خود را بر مقوله خانواده نهاده اند،دارای پیام های مشترکی هستند که از آن جمله می توان به ترویج خانواده های بی سامان و لجام گسیخته در مقابل ساختار خانواده ، عادی سازی خیانت همسران به یکدیگر، عادی جلوه دادن روابط جنسی بین دخترو پسر پیش از ازدواج، ترویج فرهنگ هم باشی به جای ازدواج و عادی جلوه دادن سقط جنین برای دختران اشاره کرد. پیامدهای مواجهه با مخاطبان ایرانی با برنامه های شبکه های ماهواره ای و سایر فضای مجازی دغدغه های بسیاری را برای جامعه کارشناسی ایجاد کرده است. بسیاری از کارشناسان خانواده از این برنامه ها در دنیای رسانه ای و فضای مجازی در ایران، برای تاثیر پذیری فرهنگی از این برنامه های هدفمند نام می برند زیرا افراد با محتوای برنامه ارائه شد ه احساس ' هم ذات پنداری ' کند. گسترش فضای مجازی در حوزه رابطه فرزندان و والدین نیز تغییراتی به وجود آورده است که از جمله آن به کاهش نقش خانواده به عنوان مرجع ، کاهش ارتباط والدین با فرزند ، شکاف نسلی به دلیل رشد تکنولوژی ، از بین رفتن حریم بین فرزندان ، والدین و ایستادن در برابر یکی از والدین یا هر دو را می توان نام برد. در بحث ازدواج ها نیز مسائلی چون ناپایداری ازدواج ها، تغییر الگوی همسر گزینی، نداشتن مهارت هایی برای ازدواج ها، تغییر الگوی همسر گزینی، نداشتن مهارت هایی برای ازدواج، ناتوانی والدین برای آموزش به فرزندان، افزایش روابط دختر و پسر در زمان نامزدی بدون عقد، تمایل به دریافت مهریه های سنگین، بالا رفتن سن ازدواج، افزایش تنوع طلبی جنسی مردان مطرح است که زمینه ساز آسیب زایی در خانواده شده است. فضای مجازی در حوزه دینی در جامعه نیز تغییراتی چون کاهش آموزه های دینی در خانواده ، دوری خانواده از شریعت، کم رنگ شدن حریم های دینی در روابط خانوادگی را در پی داشته است. امروزه سبد فرهنگی خانواده ایرانی دچار تغییرات فراوانی به دلیل گسترش فضای مجازی شده که هر کدام از این ابزار های رسانه ای به نوعی مروج سبک زندگی مدرن است که خاستگاه این نوع سبک زندگی تمدن غربی است و ترویج این شیوه از زندگی ، لاجرم تمام موءلفه های معرفتی تمدن غرب را شایع می سازد و سبب بی سامانی در فرهنگ سلامت خانواده در کشور را در پی دارد.
××××× ارزیابی تاثیرات اجتماعی فضای مجازی
تاثیر فضای مجازی در نارضایتی های خانوادگی یکی از بزرگترین مسائل اجتماعی که جوامع امروزی به آن مبتلا می باشند ضعف بنیاد خانواده است. از آنجایی که مشکلات خانواده ها به صورت ناهنجاری های اجتماعی بروز می کند، خانواده و سلامت آن از اهمیت فوق العاده ای برخوردار می باشد. آماده کردن فرزندان برای پذیرش مسوولیت های اجتماعی یکی از وظایف مهم و اساسی خانواده به شمار می رود چرا که نوجوانان و جوانان باید بتوانند به خصوص برای اداره یک زندگی مشترک و به عهده گرفتن وظابف شغلی در آینده ای نه چندان دور آماده شوند و تلاش کنند روابط خود را با پیرامونشان در حد متعارف و قابل قبولی تنظیم کنند. صرف نظر از آمار و ارقام بالا و روز افزونی که در مسائلی مانند بالا رفتن سن ازدواج، افزایش طلاق، فرار از منزل و سایر مسائل خانوادگی، سرد شدن ارتباطات عاطفی و نارضایتی ها از زندگی خانوادگی است که باعث ناکامی ها و شکست های بزرگی در زندگی جوانان شده است. این ها نشان از مشکلات عمیقی در سطح خانواده دارد که به نوعی باید ریشه یابی و درمان شوند .
یکی از زمینه های اصلی در بروز مشکلات خانوادگی و اصولا نارضایتی از زندگی مشترک ، فضای مجازی است که تحت تاثیر تولیدات رسانه ای پدید آمده و باعث شده تا سطح توقع و ارضاء از زندگی های مشترک را به خصوص در میان نسل جوان بالا ببرد. تحت تاثیر این فضا آنچه جوان باید از زندگی مشترک انتظار داشته باشد به نوعی تحریف می شود.لذت و صمیمیتی که از برنامه ها و محتویات رسانه ها مانند فیلم ها و سریال ها در اذهان جوانان نقش می بندد تا حد بسیار زیادی در زندگی طبیعی قابل دستیابی نخواهد بود و این می تواند تبعات زیانباری برای آینده حوانان به همراه داشته باشد.
***اعتیاد به اینترنت
یکی از آسیب های اینترنت ، اعتیاد به آن است. در جامعه ما با گسترش روز افزون اینترنت ، شاهد این مسئله هستیم . نتیجه تحقیقات انجام شده در کشور نشان می دهد که بیشتر استفاده کنندگان از اینترنت جوانان هستند که با اهداف چت روم ، انجام بازی های اینترنتی ، پست الکترونیکی و جست و جو در شبکه های جهانی وارد دنیای فضای مجازی می شوند. اعتیاد به اینترنت می تواند مشکلات جدی تحصیلی و خانوادگی برای مخاطبان به وجود آورد و اگر استفاده کنندگان از اینترنت نتوانند به مدت یک ماه دوری از اینترنت را تحمل کنند در معرض خطر اعتیاد به آن قرار دارند. متاسفانه شاهد این پدیده در میان جوانان هستیم به طوری که برخی از جوانان ، شب ها را تا صبح با اینترنت می گذرانند و تمام صبح را خواب هستند و این مسئله آغاز گر آسیب های متعددی از جمله آسیب های خانوادگی، ارتباطی ، عاطفی، روانی ، جسمی و اقتصادی در جامعه می شود.
***بحران هویت و اختلال در شکل گیری شخصیت
عناصر سه گانه هویت یعنی شخص ، فرهنگ و جامعه ، هر یک در تکوین شخصیت فرد نقش مهمی را ایفا می کنند. هویت شخصی، ویژگی بی همتای فرد را تشکیل می دهد، هویت اجتماعی در پیوند با گروه ها و اجتماعات مختلف قرار گرفته که شکل گیری آن متاثر از ایشان است و هویت فرهنگی نیز برگرفته از باورهایی است که در عمق وجود فرد به واسطه تعامل با محیط پیرامون و آموزه های آن از بدو تولد تا کهنسالی جای گرفته است. از آنجا که فضای سایبری ،صحنه ای فرهنگی و اجتماعی است که فرد خودش را در موقعیت های متنوع ، نقش ها و سبک های زندگی قرار می دهد، خود زمینه ای است برای آسیب پذیری شخص کاربر که در نتیجه موجب چند شخصیتی شدن کاربر می شود. در فضای سایبری بیش از آنکه هویت ظاهری فرد مطرح گردد، درون مایه های افراد بروز می کند به گونه ای که هر کس در صدد بیان اندیشه ها و علاقه مندی های خویش است. مطرح نشدن هویت شخصی و مشحصات فردی در اینترنت موجب تقویت شخصیت های چند گانه ، رشد و استحکام آن می گردد. جوانان در این محیط از آسیب پذیری بیشتری برخوردارند و به ویژه در دورانی که هویت آنان شکل می گیرد ، این حطر پررنگ تر می شود . با امکانات و گزینه های فراوانی که در رسانه های عمومی از جمله اینترنت در اختیار جوانان می گذارند ، آنان بطور دائم با محرک های جدید و انواع مختلف رفتار آشنا می شوند ، چنین فضایی هویت نامشخص و پیوسته متحولی را می آفریند به این معنا که ' اینترنت یک صحنه اجتماعی است که فرد را در موقعیت های متنوع نقش ها و سبک های زندگی قرار می دهد و از آن می پذیرد '. واقعیت این است که از نظر صاحب نظران روانشناسی و جامعه شناسی ، شکل گیری هویت افراد تحت تاثیر منابع گوناگونی است. عمده ترین این منابع خانواده ، رسانه های گروهی ، مدرسه و گروه همسالان است که از این میان، رسانه های گروهی با توجه به گسترده نفوذ و فراگیری آن اهمیت ویژه ای یافته اند.
***تعارض ارزش ها
تغییرات تکنولوژیکی ارزش ها و هنجارهای اجتماعی را تحت تاثیر خود قرار داده است. یکی از چالش های فرا روی فرهنگ ها برخورد با این پدیده است. زیرا ورود اینترنت همراه با ارزش های غربی چالش های جدید را در کشورهای دیگر به وجود آورده است، از آنجا یی که برخی از عناصر موجود در این پدیده مغایر با فرهنگ خودی ( ارزش های اسلامی - ایرانی ) است. لذا می توان گفت اینترنت می تواند آسیب های زیادی را به همراه داشته باشد.مثلا ورود اینترنت که شرایط را برای دسترسی به سایر بخش ها از جمله شبکه های اجتماعی آماده می کند در حوزه خانواده موجب تغییر نظام ارزشی در خانواده می شود.
***گسترش ارتباطات نامتعارف میان جوانان
اینترنت به دلیل تسهیل ایجاد روابط دوستانه و عاشقانه در زمینه های غیر اخلاقی بسیار مورد توجه قرار گرقته است، تا جایی که اینترنت موجب سهولت خیانت در روابط زناشویی و ایجاد روابط نامشروع می شود.
***شکاف نسل ها
اینترنت شکاف میان نسل ها را بیشتر کرده است و اکنون شکاف میان نسل دوم و سوم علاقمند به اینترنت نیز آشکار شده ، به گونه ای که هیچ یک زبان دیگری را نمی فهمند. امروز با ورود وسایل و تکنولوژی های جدید به عرصه خانواده ها شاهد این هستیم که والدین و فرزندان ساعت های متمادی در کنار یکدیگر می نشینند، بدون آنکه حرفی برای گفتن داشته باشند. ما دیگر کمتر خانواده هایی را داریم که والدین و فرزندان دور هم نشسته و درباره موضوعات مختلف خانوادگی و کاری با هم گفت و گو کرده و نظرات همدیگر را راجع به موضوعات مختلف جویا شوند. در شرایط فعلی روابط میان والدین و فرزندان به سردی گرائیده و دو نسل به دلیل داشتن تفاوت های اجتماعی و تجربه های زیستی مختلف زندگی را از دیدگاه خود نگاه کرده و مطابق با بینش خود آن را تفسیر می کنند. نسل دیروز ( والدین ) احساس دانایی و با تجربگی می کنند و نسل امروز ( فرزندان ) که خواهان تطابق با پیشرفت های روز است ، در برابر آنها واکنش نشان می دهد و چون از پس منطق و نصیحت های ریشه دار و سرشار از تجربه آن ها بر نمی آید به لجبازی روی می آورد. امروزه سرعت تکنولوژی، شکاف بین نسل فرزندان و والدینشان را عمیق کرده است.به گونه ای که گزارش های کارشناسان امور خانواده در کشور حکایت از این دارد که میزان گفت و گو در بین اعضای خانواده تنها در طول شبانه روز حدود 30 دقیقه است که این می تواند برای یک خانواده ایرانی آسیب زا باشد. فرزندان در مقایسه با والدین با وجود اینکه در یک فضای فرهنگی زندگی می کنند اطلاعات، گرایش ها و رفتار های متفاوتی دارند. عوامل متعددی بر این پدیده تاثیر گذارند و این شکاف را روز به روز افزایش می دهند. سرعت تحولات و گسترش ارتباطات با جهان توسعه یافته، توجه بیشتر جوانان به برنامه های جهانی شدن فرهنگ، رسانه ها ، گسترش روز افزون انجمن ها و کانون هایی غیر از کانون خانواده برای پیوستن و تعلق یافتن جوانان به آنها و ... از آن جمله است.
***انزوای اجتماعی
امروزه اینترنت در زندگی اجتماعی ، جای دوستان و نزدیکان را گرفته و در حقیقت جایگزین روابط دوستانه و فامیلی شده است. افرادی که ساعت ها وقت خود را در سایت های اینترنتی ،شبکه های اجتماعی ' تلگرام و...' می گذرانند بسیاری از ارزش های اجتماعی را زیر پا می گذارند زیرا فرد، دیگر فعالیت های اجتماعی خود را کنار گذاشته و به فعالیت های فردی روی می آورد. بررسی محققان نشان می دهد شاید هیچ گاه کاربران اینترنت از افسردگی و انزوای اجتماعی خود آگاه نباشند و در صورت آگاهی آن را تایید نکنند اما ماهیت کار با اینترنت چنان است که فرد را در حود غرق می کند. پژوهش های انجام شده حاکی از آن است که دنیای اجتماعی در آینده دنیای منزوی باشد چرا که اینترنت با توجه به رشدی که دارد و جذابیت های کاذبی که برای نوجوانان ایجاد می کند آن ها را به خود معتاد ساخته و جانشین والدین می شود.
***نتیجه گیری و راهکارها
ارتباط از طریق فضای مجازی در سال های اخیر در بین نسل جوان جامعه ما جایگاه قابل توجهی پیدا کرده است. شبکه های اجتماعی در ابعاد مختلفی زندگی افراد ( فردی - اجتماعی ) تاثیرگذارند، در شکل دهی به هویت نقش دارند و حتی روی ابعاد اقتصادی ، اجتماعی و سیاسی جوامع هم تاثیرمی گذارند، امروزه با توجه به نقشی که تا کنون در ابعاد مختلف زندگی داشته اند، نمی توان آن ها را نادیده گرفت.
در حال حاضر اینترنت ابزاری مناسب برای توسعه افکار و اندیشه های بشری محسوب می شود به شرط آنکه در راه صحیح استفاده شود.افراد باید برای ورود به دنیای مجازی اطلاعات کافی در احتیار داشته باشند تا دچار مشکلات مالی و اجتماعی نشوند. ارتباطات سالم در فضای مجازی و لزوم هوشیاری جوانان و خانواده ها نسبت به تهدید های فضای سایبری در درجه اول اولویت قرار دارد. پیشگیری از آسیب های اجتماعی و توجه والدین به رفتار فرزندان بسیار مهم می باشد و برای جلوگیری از هم پاشیدگی خانواده ها ، والدین باید تا حدودی به فناوری های روز دنیا مسلط و آگاه باشند که تغییر در رفتار فرزندان به معنای ایجاد تغییر در طرز فکر آن هاست و هنگامی که بنیان فکری و شخصیتی آن ها به صورت ناصحیح شکل گیرد، راه نفوذ شیادان به حریم خصوصی افراد و محیط امن خانواده باز می شود. لذا چنانچه خانواده ها نسبت به شیوه های جدید ارتباط فرزندان خود آگاهی و شناخت کافی را داشته باشند، از انجام بسیاری از جرایم و روابط پنهانی آنان جلوگیری به عمل می آید. حال به منظور پیشگیری و کاهش آسیب های اجتماعی در فضای مجازی راهکارهایی وجود دارد که در صورت اجرای به موقع و مناسب می تواند ثمر بخش واقع شوند که از آن جمله می توان به اطلاع رسانی و آموزش نحوه استفاده صحیح از فضای مجازی ، استفاده از ظرفیت های رسانه های دیداری ، شنیداری و نوشتاری برای نهادینه شدن فرهنگ سایبری ، برگزاری جلسات آموزشی از سوی مراکز فرهنگی به منظور آموزش و اطلاع رسانی به والدین در مورد فناوری های جدید به ویژه اینترنت و شبکه های اجتماعی مجازی نام برد. برگزاری کلاس های آموزشی در مدارس جهت آگاهی دادن به نوجوانان و جوانان در مورد مزایا و معایب فناوری های جدید و نحوه استفاده صحیح از آن ها ، تشویق به شرکت در فعالیت های اجتماعی و تقویت این گونه رفتار ها توسط والدین ، وضع قوانین سخت گیرانه در جهت برخورد با مجرمان جرایم اینترنتی و اجرایی کردن این قوانین از دیگر راهکارهای پیشنهادی کارشناسان فعال در این حوزه را تشکیل می دهد. آگاهی و هوشیاری بیشتر پلیس سایبری در مورد انواع جدید جرایم رایانه ای و اقدام در جهت ناکارآمد کردن دسیسه های دشمنان در این زمینه ، پحش آگهی های آموزنده از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در رادیو و تلویزیون در جهت افزایش آگاهی خانواده ها در خصوص خطرات ناشی از اینترنت، گذراندن اوقات بیشتر والدین با فرزندان در فضای بیرون از خانه به طوری که فرزندان از نظر عاطفی، احساس خلع نکنند و جهت جبران این کمبود به فضای مجازی پناه نبرند نیز از دیگر راهکارها در موضوع مهم اجتماعی فضای مجازی است. پخش برنامه های کوتاه آموزشی درباره مزایا و معایب اینترنت از زبان ورزشکاران و هنرمندان محبوبی که عموما جوانان آنان را الگوی خود قرار می دهند ، طراحی بازی های رایانه ای به گونه ای که انواع خطرات موجود در فضای مجازی و راهکارهایی جهت آشنایی و مقابله با آن ها تعبیه شده باشد، ساخت و پخش فیلم ها و سریال هایی با موضوع اینترنت، مزایا و معایب آن ،استفاده از آموزه های دینی از جمله امر به معروف و نهی از منکر به عنوان نوعی کنترل اجتماعی توسط هر شخص و هنجارسازی های مثبت و ترویج فرهنگ استفاده از اینترنت و فضای مجازی در جامعه از راهکارهای مهم دیگری است که باید مورد توجه مسوولان و خانواده ها قرار گیرد.