پایگاه خبری و تحلیلی سپیدار آنلاین

گرچه از حدود دو سال پیش موضوع تجاری‌سازی دانش‌فنی محصولات موسسه تحقیقات واکسن و سرم‌سازی رازی مطرح شده اما این روزها بیش از هر زمان دیگری بر سر زبان‌ها افتاده است.
مسئله‌ای که به باور کارشناسان و اساتید فن مزایای فراوانی برای اقتصاد کشور دارد و امروز این موسسه ملی به مرحله‌ای رسیده که می‌تواند حرف‌های بزرگی در صنعت واکسن‌سازی دنیا بزند، قیمت دانش‌فنی محصولات خود را تعیین کند و فناوری را به فروش برساند. خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا)منطقه البرز، گفت وگو یی اختصاصی با دکتر حمید کهرام، رئیس این موسسه درباره ضرورت تجاری‌سازی فناوری محصولات این موسسه و لزوم جذب سرمایه بخش خصوصی برای ورود به بازار صنعت واکسن کشور گفتگویی انجام داده که در ادامه می‌خوانیم.
این روزها مباحث زیادی درباره نحوه مشارکت بخش خصوصی در تولید واکسن مطرح است، نظر مدیران این مجموعه درباره آینده موسسه رازی چیست؟
تصمیم‌گیری درباره آینده موسسه رازی مسئله مهمی است که بیش از یک سال و نیم در جلسات متعدد با حضور کارشناسان و معاونان موسسه مورد بحث و بررسی قرار گرفت و به نتایجی هم رسیده‌ایم. برای این منظور با شرکتی وابسته به دانشگاه شریف هم قرارداد منعقد کرده‌ایم و حاصل آن پنج جلد گزارش برنامه راهبردی موسسه رازی است که تا پایان سال نهایی خواهد شد. پس از بررسی همه جوانب، اصلی ترین مسئله مطرح شده طی این مدت موضوع کاهش وابستگی این موسسه به دولت و یا به تعبیری کاهش تِم دولتی است. موسسه رازی امروز به مرحله‌ای رسیده که باید با تولید دانش‌فنی و انتقال آن به بخش خصوصی به فعالیت خود ادامه دهد. بحث اصلی همین است و ما باید به سمت انتقال تکنولوژی‌های کنونی موجود در موسسه و در آینده نیز به وسیله «آر اند دی» و شرکت‌های دانش‌بنیان به سمت تولید تکنولوژی‌های جدید سوق پیدا کنیم. به عبارتی، باید در موسسه دنبال تولید محصول جدید باشیم و تولیدات فعلی نیز در فرآیند مشخصی به بخش خصوصی در خارج از موسسه انتقال داده شود. زیرا تولیدات ما با تجهیزات موجود نمی‌تواند پاسخگوی نیازهای آینده باشد و لازم است از اکنون برای آن زمان چاره‌ای اندیشید. از طرفی، با توجه به اینکه سیاست‌های دولت کاهش تصدی‌گری است دولت می‌تواند در این زمینه به ما کمک کند. بنابراین موسسه نیز باید با استفاده از فضای به وجود آمده، با ورود سرمایه بخش خصوصی تکنولوژی تولید محصولاتش را به این بخش واگذار کند.
نگرانی‌هایی مبنی بر اینکه با این مقدمات، زمینه‌سازی برای خصوصی شدن موسسه رازی فراهم می‌شود مطرح است؛ آیا باید در آینده شاهد خصوصی شدن این موسسه باشیم؟
اصلا قرار نیست موسسه رازی خصوصی شود و آنچه مطرح است، انتقال تکنولوژی به بخش خصوصی است به طوری که حتی وزیر محترم جهاد کشاورزی نیز دو سال پیش در بازدید از این موسسه به همراه وزیر محترم بهداشت و درمان و معاون محترم رئیس جمهور بر این موضوع تاکید و اعلام کردند که فقط موضوع انتقال تکنولوژی محصولات این موسسه به بخش خصوصی آن هم خارج از موسسه مطرح است. حتی قرار نیست این موسسه به پارک علم و فناوری تبدیل شود فقط از طریق جذب سرمایه بخش خصوصی، فناوری محصولات فعلی و فناوری‌های آینده برای تولید محصول جدید را در اختیار این بخش قرار خواهیم داد.
پس موضوع خصوصی‌سازی موسسه رازی مطرح نبوده و آنچه قابل واگذاری است انتقال فناوری و تجاری‌سازی دانش فنی محصولات موسسه است؟
کاملا همین طور است وفقط بحث بر سر تجاری‌سازی دانش فنی محصولات موجود در موسسه است. دقت کنید که در مورد دارو این روند از 15-10 سال پیش آغاز و بخش خصوصی وارد عرصه شده است و صنعت واکسن نیز ناگزیر است فضا را برای ورود بخش خصوصی مهیا کند.
چنانچه موسسه برای انتقال فناوری به بخش خصوصی ورود نکند و همچنان به تولید محصول ادامه دهد، چه اتفاقی خواهد افتاد؟
فرض کنید بخش خصوصی متقاضی سرمایه‌گذاری در صنعت واکسن‌سازی است اما موسسه تمایلی برای جذب و ورود آنان به این عرصه را نداشته باشد، در این حالت دو اتفاق رخ می‌دهد؛ نخست اینکه ما بخش خصوصی را از سرمایه‌گذاری در صنعت واکسن محروم کرده‌ایم و دوم اگر این بخش برای تولید واکسن اصرار داشته باشد، پس از اخذ مجوزهای لازم از وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی یا سازمان دامپزشکی، فناوری را از کشورهای دیگر تامین می کند و این به ضرر اقتصاد ملی و موسسه است. بیش از 90 سال است که موسسه رازی در حوزه تولید واکسن در کشور فعالیت‌های اثربخشی داشته به گونه‌ای که تولید واکسن در کشور بومی شده است؛ به نظر شما آیا بخش خصوصی که تجربه‌ای در این زمینه ندارد این توانایی را دارد مانند موسسه رازی واکسن تولید کند؟
همان طوری که شما اشاره کردید تولید واکسن و سایر فرآورده‌های بیولوژیک در ایران بومی شده است و ما شاهد ظهور چند نسل از دانشمندان، کارشناسان و کارکنان برجسته تولید واکسن در کشور بوده و هستیم. بخش خصوصی با بهره مندی از این پتانسیل قوی و ماندگار بدون شک می‌تواند کیفیت و کمیت این فرآورده‌ها را بهبود بخشد. علاوه بر این؛ حمایت و نظارت موسسه رازی و سازمان دامپزشکی ضمن جلوگیری از انحراف بخش خصوصی می‌تواند کمک موثر و تضمینی برای سلامت و استمرار تولید در این بخش باشد. با ورود بخش خصوصی به سبب ایجاد فضای رقابتی، هم کیفیت و هم کمیت تولید واکسن بهبود خواهد یافت و ایران می‌تواند وارد بازارهای صادراتی شود. از سویی برتری موسسه رازی هم در داخل و هم در خارج از کشور، برتری فناوری و دانش فنی است که باید با انتقال آن به شرکت‌های خصوصی داخلی و خارجی از این برتری به شکل بهینه، کشور را بهره‌مند کرده و نباید از این برتری عبور کنیم.
بین برخی کارشناسان، ایده راه‌اندازی شهرک واکسن در کشور مطرح است؛ این ایده را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
ما این ایده را بررسی کرده و حتی منطقه‌ای را برای این امر دیدیم و چند ماه درگیر شهرک واکسن بودیم اما بعدها تصمیم گرفتیم از این فکر بگذریم چون متوجه شدیم فکر مناسبی نیست. واقعیت این است که ساخت چنین شهرکی به زیرساخت‌هایی مانند آب و برق و گاز و ... و دست کم چندین سال زمان نیاز دارد، در حالی که اکنون در بیشتر شهرها، شهرک‌های صنعتی با زیرساخت‌های مناسب داریم. ضمن اینکه ایده تمرکز واکسن‌سازی در نقطه‌ای خاص، فکری سنتی است زیرا امروز تمرکز تولید در یک منطقه جایگاهی ندارد و بر خلاف گذشته گرایش به سمت ایجاد صنایع کوچک است تا بهره‌وری و درآمدها مشخص باشد
روند انتقال تکنولوژی و تجاری‌سازی دانش فنی محصولات موسسه رازی به بخش خصوصی چقدر زمان بر است؟ آیا تا یکی دو سال آتی واکسن‌های تولید شده در این بخش وارد بازار کشور خواهد شد؟
اگر امروز از تجاری‌سازی محصولات سخنی بگوییم دست کم پنج سال دیگر در بخش خصوصی به تولید می‌رسد؛ تا آن زمان، تولید کماکان در موسسه رازی ادامه دارد و البته هر وقت بخش خصوصی در خارج از موسسه به تولید رسید و کشور هم بی‌نیاز شد هنوز تولید در موسسه انجام خواهد شد تا همیشه این ظرفیت برای تولید در موسسه وجود داشته باشد. تجاری‌سازی دانش فنی محصولات رازی یک فرایند مستمر و پایدار است و محدود به دوره زمانی خاصی نخواهد بود. بهرحال شروع کرده ایم و در مورد محصولات فعلی امیدواریم سه تا پنج سال آینده شاهد تولید در بخش خصوصی باشیم.
با توجه به بازار بین‌المللی واکسن و وجود رقبای بزرگ در این صنعت آیا موسسه از مزیت نسبی در انتقال دانش فنی برخوردار است؟
باید توجه داشته باشیم که قیمت تمام شده تولید فناوری و تکنولوژی در موسسه رازی نسبت به رقبا بسیار پایین‌تر بوده و دارای مزیتی نسبی در کشورهای منطقه است؛ به عبارتی باید برتری نسبی خود را کشور به کشور تعریف کنیم. اگر تا پنج سال آینده این اتفاق رخ ندهد برتری بالقوه خود را از دست خواهیم داد و رقبای خارجی جای ما را می‌گیرند. امروز کشورهای هند، پاکستان، ترکیه و آسیای میانه متقاضیان بسیار خوبی برای انتقال فناوی محصولات موسسه رازی هستند.
آیا فکر نمی‌کنید با تجاری‌سازی محصولات و کاهش یا حذف تولید در موسسه، قادر به تامین هزینه‌ها نخواهید بود و موقعیت موسسه متزلزل خواهد شد؟ یا حتی کاهش تولید با اهداف موسسه مبنی بر تولید فناوری و صادرات آن منافاتی ندارد، در شرایطی که با واگذاری تولید به بخش خصوصی، موسسه درآمد ناچیزی برای انجام تحقیقات در بخش (آر اند دی) و تولید تکنولوژی‌های جدید خواهد داشت؟
توجه داشته باشید که در برنامه راهبردی، جهت کلی کاهش تِم دولتی است اما برای انجام وظایف حاکمیتی در حوزه تحقیقات بیماری‌های دام و طیور و بیماری‌های مشترک انسان و دام همچنان به عنوان مجموعه‌ای دولتی از حداکثر منابع بودجه مصوب دولت بهره‌مند هستیم. سایر منابع شامل گرانت‌های ملی و بین‌المللی و عواید حاصل از انتقال دانش‌فنی به بخش خصوصی داخل و خارج از کشور و مشارکت در تولیدات مشترک با برند رازی و همچنین کسب رویالیتی از مجموعه‌های مذکور نیز بیش از پیش موجبات تقویت بنیه مالی موسسه را فراهم خواهد ساخت. موسسه رازی با 90 سال قدمت امروز به مرحله‌ای رسیده که می تواند حرف‌های بزرگی در صنعت واکسن‌سازی دنیا بزند. به عنوان مثال دو قرارداد بین‌المللی تمام هزینه‌ها و درآمدهای فعلی موسسه را می‌تواند پوشش دهد. همین الان یک شرکت هندی متقاضی واکسن انسانی (ام آر) این موسسه است و با قرارداد با آنها برای انتقال تکنولوژی و از طریق دریافت رویالیتی درآمدزایی بالایی می‌توان کسب کرد.
امروز موسسه رازی چه جایگاهی در صنعت واکسن‌سازی کشور دارد و آیا این موسسه نیاز کشور در حوزه‌های مختلف واکسن را تامین می‌کند؟
موسسه رازی در 90 سال گذشته واکسن‌های متعدد مصرف انسانی، دام و طیور و آبزیان، سرم‌های درمانی و سایر فرآورده‌های بیولوژیک را تولید کرده است. به گونه‌ای که از 9 واکسن اجباری کودکان، هفت واکسن سرخک، سرخجه، اوریون، سیاه‌سرفه، دیفتری، کزاز و فلج‌اطفال در این موسسه تولید می‌شود و علاوه بر این، 90 درصد واکسن‌های دامی و 60 درصد واکسن‌های طیور کشور را موسسه رازی تولید می‌کند. سرم‌های درمانی ضد مار گزیدگی و عقرب‌زدگی این موسسه نیز در دنیا بهترین بوده و از کیفیت بسیار بالایی برخوردار است. کیفیت بالای این تولیدات صرفه‌جویی ارزی تا سقف 600 میلیون دلار در صنعت واکسن‌سازی کشور به همراه آورده است؛ به گونه‌ای که هشت قلم از این محصولات به بازارهای دارویی جهان نیز راه یافته‌اند. امسال واکسن تریلیوز را اخیراً به آسیای میانه صادر کرده‌ایم و در سرم‌های درمانی نیز صادرات داشته‌ایم.
به نظر می‌رسد به رغم موفقیت‌های موسسه رازی در تولید داخلی واکسن‌های با کیفیت، واردات بی‌رویه واکسن صنعت واکسن‌سازی کشور را با تهدیدی جدی مواجه کرده است. نظرتان چیست؟
این مسئله بیشتر در واکسن‌های طیور دیده می‌شود. موسسه رازی حدود 10 واکسن طیور را تولید می‌کند اما متاسفانه مشابه همین واکسن‌ها از خارج از کشور هم وارد می‌شود در صورتی که تمام واکسن‌هایی که ما در داخل موسسه تولید می‌کنیم از نظر ظرفیت نیاز داخل کشور را پوشش می‌دهد و نیازی به واردات نیست. حتی سه برابر نیاز کشور مجوز واردات داده شده که این متاسفانه به اقتصاد کشور ضربه می‌زند. گرچه ایجاد فضای رقابت برای افزایش کیفی محصولات مورد تایید است اما فراموش نکنیم که این واکسن‌ها در شرایط خاص تحریم و با تمام مشکلات در این سال‌ها تولید شدند و حالا که نیاز به حمایت بیشتر دارند نباید با واردات بی‌رویه به تولید آنها آسیب رساند.